Віталь Рымашэўскі: «Кандыдаты спачатку рухаліся да адміністрацыі прэзідэнта»

Чаму кандыдат ад БХД чакаў нападу на сябе? Якія рашэнні былі прынятыя на Кастрычніцкай плошчы? Чым тлумачыцца гвалтоўны фінал выбарчай кампаніі? Пра гэта і шмат што іншае Віталь Рымашэўскі распавядае ў другой частцы размовы ў межах праекту «Выбары: Рэканструкцыя».

Першую частку размовы чытайце тут

“Кандыдаты вырашылі ісці да адміністрацыі прэзідэнта”

— Напярэдадні 19-га былі некія прадчуванні?

— Так, канешне. Я разумеў, што тая мая пазіцыя, з якой я выступаў, не будзе мне дараваная дзейснай уладай. Такое адчуванне ў мяне было.

Мы рушылі ад вакзала, калі сябры маёй брыгады сказалі, што на Някляева напалі з шумавымі гранатамі, а сам ён збіты ці забіты. Мы не спыніліся, пайшлі на Плошчу, хаця я чакаў такі ж напад на сябе. Тактыка дзеянняў улады – гэта знішчыць кандыдатаў. Асабліва тых, хто іх надта раздражняў. І я думаў, што ўсё гэта для мяне будзе мець сур’ёзныя наступствы. Можа, нават і для жыцця.

— Тым не менш кампанія была ўмоўна ліберальнай, прынамсі, па мерках самога Лукашэнкі. Многіх гэта вельмі заспакоіла, і яны думалі, што ніякіх рэпрэсій да пратэстуючых не будзе. Наколькі для вас нечакана было тое, што адбылося 19-га?

— Усё развіццё падзей казала, што разгону жорсткага не будзе. Мне таксама здавалася гэта лагічным. Хаця прадчуванні былі.

Ну і я скажу, што я чалавек веруючы. Калі ішоў на плошчу, я маліўся за сваю сям’ю – за Насту, за Еву. А наконт сябе ясна адчуваў, што ўсё будзе дрэнна.

— Якія рашэнні былі прынятыя на Кастрычніцкай плошчы?

— Было шмат прапаноў. Яны абмяркоўваліся, але я не магу сказаць, што эфектыўна. Вельмі заміналі тыя ўмовы, якія стварылі ўлады. Немагчыма было нават нармальнае правядзенне мітынгу, моцна іграла музыка, быў заліты каток.

У выніку вырашылі ісці да адміністрацыі прэзідэнта. Наша ўмова была, каб ніякіх гвалтоўных дзеянняў. Прынялі рашэнне ўзяць будынак у кальцо. І кандыдаты рухаліся спачатку туды.

— Прабачце, але ў інтэрв’ю Кастусёў сказаў, што рашэнне было нікуды не ісці, а ўзяць у аблогу Кастрычніцкую плошчу і заставацца там...

— Гэта праблема Кастусёва – даваць такія каментары.

— Мы спрабуем знайсці адказ на пытанне: хто ўсё ж такі павёў людзей у бок плошчы Незалежнасці, дзе іх чакалі? Падавалася, што на той момант кандыдаты не кіравалі рухам.

— Так, гэта былі не кандыдаты. І на відэа і фотаздымках бачна галава калоны, якая рухалася ў бок плошчы Незалежнасці. На іх няма ні кандыдатаў, ні кіраўнікоў іх штабоў ці дружын. У выніку кандыдаты даганялі ўсіх астатніх. І мне прыйшлося даганяць.

— І ніводнага шанцу развярнуць гэты натоўп у іншым накірунку...

— Ніводнага. Хаця, з іншага боку, гэта не было такое прынцыповае рашэнне: ці ўзяць ў аблогу адміністрацыю прэзідэнта, ці кіравацца на плошчу Незалежнасці. Таму ніхто асабліва моцна на гэта не рэагаваў.

Калі адчыняцца архівы КДБ, МУС, тады, думаю, мы даведаемся пра тыя акалічнасці падзеяў на Кастрычніцкай плошчы значна больш.

— Распавядзіце пра падзеі непасрэдна на плошчы Незалежнасці, тым больш, што вы былі адным з самых актыўных ўдзельнікаў.

— А што вы хацелі б пачуць?

— Ваш асабісты досвед.

— Хлусіць я не буду, а распавядаць пра тое, што там адбывалася, не магу...

— Чым, на вашу думку, тлумачыцца такое завяршэнне выбарчай кампаніі?

— Думаю, за тое, што адбылося 19-га, нясе адказнасць кожны. Беларускія дэмакратычныя сілы – за тое, што ў іх не было свайго сцэнару. Вось не дамовіліся кандыдаты і, адпаведна, мы атрымалі досыць складаныя наступствы для людзей, што апынуліся за кратамі.

Я лічу, што ёсць і мая персанальная адказнасць перад тымі людзьмі, якія атрымалі вялікія тэрміны, і тымі, хто быў збіты на Плошчы. Гэта не значыць , што калі б мы зрабілі ўсё інакш, то беларускія ўлады так не дзейнічалі б, ці міліцыя б не збівала, але гэта ўжо іх справа. Яны нясуць адказнасць за свае дзеянні, а я – за свае. І я лічу: тое, што не было зроблена з боку дэмакратычных сіл, дало падставы і для правакацый і для такіх дзеянняў сілавікоў.

Адказнасць таксама ляжыць на міжнароднай супольнасці. Таму што па логіцы дзеяння ўлады пад рэпрэсіі трапілі тыя арганізацыі, тыя палітычныя сілы, якія карысталіся найменшай падтрымкай Захаду. І менавіта гэтыя кандыдаты апынуліся за кратамі.

Уладам і спецслужбам было вядома праз праслухоўванне размоў і дзелавую перапіску, з кім падтрымлівае кантакты Захад, а з кім – не. І вось гэтае дзяленне апазіцыі на канструктыўную і маргінальную радыкальную – гэта, на жаль, не ідэя ўладаў. Гэта ідэя падтрымлівалася колам заходніх палітыкаў апошнія два гады. Гэта таксама было адным з фактараў, які дазволіў уладам так жорстка дзейнічаць менавіта да вызначаных палітычных сілаў.

Ствараліся ўсе падставы, каб рэакцыя Захаду не была такой жорсткай, каб гэтыя людзі атрымалі пакаранне, а канструктыўная, кішэнная апазіцыя працягвала існаваць. Але ўлады пралічыліся. Яны не чакалі такой жорсткай рэакцыі Захаду.

Ну і наступны чыннік: на беларускую палітыку вельмі часта ўплываюць асабістыя адносіны. І тая крытыка, якая гучала ў адрас Лукашэнкі, магла ўспрымацца ім вельмі балюча. І гэта таксама магло прымусіць зрабіць гэты жорсткі нелагічны крок. Праўда, я лічу, што, калі ўлады так дзейнічалі, яны не думалі, што стасункі з Захадам настолькі пагоршацца.

— Іншымі словамі, вы не верыце, што гэта быў нейкія расійскі сцэнар?

— Не, я не веру. Як і ў тое, што некалькі кандыдатаў – завербаваныя агенты расейскіх спецслужб.

“Напісанне ліста Лукашэнку патрабавала ад мяне вялікіх высілкаў”

— Сапраўды ўсе 10 кандыдатаў сабралі рэальныя подпісы?

— Я лічу, што не. Але не буду абвінавачваць нікога, бо для гэтага трэба мець доказы.

— Вы ў ліку тых, хто сабралі?

— Я лічу, што так.

— Што не атрымалася ў апазіцыі?

— Не атрымалася агульныя нацыянальныя інтарэсы паставіць на першы план, а свае асабістыя – на другі. Незалежна ад таго, хто ішоў, хто не ішоў, хто быў кандыдатам, хто не быў. Ва ўсіх. І гэта негатыўная адзнака.

Патрэбна пераасэнсаванне сваіх паводзін. І БХД зараз гэта робіць. Што тычыцца мяне асабіста, то я гатовы быў падпарадкавацца любому рашэнню партыі і на любым этапе паступіцца сваімі амбіцыямі. Але…

Магчыма, прыярытэты партыйныя займалі для нас большае месца. Хаця таксама залішнім самабічаваннем займацца не варта. Я хачу сказаць, што іншага варыянту развіцця падзеяў я не бачу.

— Шмат кандыдатаў – гэта было кепска ці добра?

— У выніку для кампаніі гэта атрымалася добра. Бо кандыдаты не пасварыліся. Многія кандыдаты ўсё ж частку электарату перацягнулі на свой бок. Магчыма, калі б быў адзіны кандыдат, такіх людзей было б менш. А так быў выбар.

Для Плошчы гэта было мінусам. Таму што наяўнасць адзінага кандыдата была б стрымліваючым фактарам для рэпрэсій на самога кандыдата і на сябраў яго каманды, бо было б відавочна, што гэты палітык падтрымліваецца Захадам. І, магчыма, тады не было б такой жорсткай рэакцыі беларускіх уладаў.

— Распавядзіце больш падрабязна пра тлумачальную запіску, якую вы пісалі ў СІЗА на імя Лукашэнкі. Які яе змест?

—Змест быў агульны. Выказвалася просьба паспрыяць вызваленню.

— Вас асабіста ці ўсіх кандыдатаў?

— Мяне асабіста, і ўсіх затрыманых, не толькі кандыдатаў.

Я не лічу гэты ліст памылкай. Калі ён дазволіў выйсці на волю і спыніць тую хвалю рэпрэсій, якая ішла на БХД, я лічу гэта прымальным. Галоўны ж сэнс быў не ў самім лісце, а ў тым, што гэта зварот да прэзідэнта. Між тым Аляксандра Лукашэнку я называю прэзідэнтам нашмат радзей, чым многія іншыя лідары дэмсіл.

— Самі праявілі ініцыятыву напісаць ці вам прапанавалі?

— Ведаеце, чыя б гэта не была ініцыятыва, ніхто не можа адабраць у чалавека свабоду. Ні пагроза, ні нават допыты. Увогуле наконт ліста хачу сказаць агульнымі словамі: выхад з СІЗА КДБ на ўмовах напісання гэтага ліста я расцэньваю ў пэўным сэнсе як цуд. Паверце, гэта дорага мне каштавала.

— Як да вас ставіліся ў СІЗА КДБ?

— Многія рэчы я проста не магу казаць і не буду. Я гатовы несці адказнасць за ўсе свае ўчынкі перад Богам, перад людзьмі, у тым ліку і за тыя крокі, якія раблю. Скажу толькі, што я не баюся адкрыцця ніякіх архіваў.

— Пасля выхаду на волю вы заявіўшы, што дзеянні пасля выбараў некаторых новых і «новых-старых» лідэраў “даже ниже, чем политическая проституция”. Каго мелі на ўвазе?

— Як па мне, дык добрыя слова. Хочаце ведаць, хто гэтыя людзі? Зразумела, што пасля выбарчай кампаніі сілы, якія вылучалі сваіх кандыдатаў, атрымалі дадатковую вядомасць, дадатковую палітычную вагу. Але, калі большасць кандыдатаў апынуліся за кратамі, лічу, што непрымальным і тады і зараз ні для каго з палітыкаў выстаўляць сябе, як асноўнага выразніка, прадстаўніка беларускай апазіцыі і лідара.

А тады былі і больш непрымальныя рэчы. Некаторыя абвінавачвалі іншых, нават не ведаючы, ці жывыя тыя людзі, якія затрыманы, што з імі здарылася? Гэтыя словы тычыліся ўсіх, хто так сябе паводзіў. Не буду называць персаналіі. У кожнага ёсць магчымасць зрабіць высновы самастойна.

Зараз жа таксама многія яшчэ за кратамі. І я лічу, што вельмі важна змагацца за вызваленне ўсіх, а не карыстацца сітуацыяй, што ўнутры апазіцыі канкурэнцыі паменшала. Змагацца не толькі за вызваленне, а каб гэтыя людзі, вярнуўшыся, маглі прымаць удзел у палітычных працэсах на роўных з астатнімі.

Крок наперад мы зробім тады. калі навучымся разумець (усе без выключэння беларусы), што памылкі ці недахопы – гэта наша супольная бяда. І таму калі мы маем нейкага палітыка ці сілу, якія жахліва сябе паводзяць, гэта не толькі падстава для абвінавачання, гэта агульны сорам. Бо гэтыя лідары народжаныя нашай культурай.

Наша палітыка — гэта адбітак жыцця. Толькі калі мы будзем адчуваць агульную адказнасць, мы зробім крок наперад. Трэба змагацца не толькі супраць зла, трэба змагацца за дабро.