Класкоўскі: Людзі сталага веку разумеюць, што рэжым адбірае будучыню ў іх дзяцей і ўнукаў

Сёлета з 3 па 15 студзеня ў Беларусі праводзіцца рэспубліканская дабрачынная акцыя «Ад усёй душы». Па сутнасці, гэта аналаг штогадовай акцыі «Нашы дзеці», у межах якой чыноўнікі, ад мясцовага да высокага ўзроўню, ездзяць па розных установах і дзіцячых дамах з падарункамі, толькі скіраваная яна на пажылых людзей.

Мэтай акцыі, якую, як падкрэсліваюць дзяржструктуры, ініцыяваў Аляксандр Лукашэнка, называецца «праява клопату і ўвагі аб старэйшым пакаленні», а таксама прыцягненне школьнікаў і студэнтаў да аказання дапамогі пажылым людзям і развіццё міжпакаленчага фармату стасункаў. Сярод арганізатараў — Мінпрацы і сацабароны, Мінадукацыі, БРСМ і рэспубліканская піянерская арганізацыя.

З аднаго боку, ініцыятыва добрая і слушная, а з іншага— узнікаюць пытанні, чаму яна з'явілася толькі зараз і чаму абмяжоўваецца двума каляднымі тыднямі, нібыта для птушачкі? Ад паказальных візітаў у сацыяльныя ўстановы і разавых падарункаў (напрыклад, Наталля Качанава перадала Мінскаму дому-інтэрнату для пенсіянераў і інвалідаў сертыфікат на Br10 тысяч) патыхае, хутчэй, крывадушнасцю, чым сапраўдным клопатам і ўвагай.

Якія вынікі, акрамя піяраўскіх, дасць такая ініцыятыва, і чаму ўлады раптам згадалі пра пажылых і састарэлых людзей, «Филин» абмеркаваў з палітычным аналітыкам праекту Позірк Аляксандрам Класкоўскім.

— Такое ўражанне, нібыта чыноўнікі раней не ведалі, што ў Беларусі больш як 120 тысяч адзінокіх пажылых людзей і яшчэ 20 тысяч жывуць у дамах-інтэрнатах, і толькі цяпер Лукашэнка расплюшчыў ім вочы.

— Калі гаворка ідзе пра нейкія тонкія матэрыі, пра гуманітарныя пытанні, усё тое, што звязана з душой,— найчасцей у выкананні чыноўнікаў гэта ператвараецца ў імітацыю. А беларускія чыноўнікі робяць яе асабліва дубова, бо рэжым зусім іншы, негуманны і чужы чалавеку, па сутнасці.

Як заўжды, рэжым пераследуе пэўныя прагматычныя мэты. Думаю, адна з іх — палепшыць імідж улады. Бо сёння ён як ніколі змрочны: рэпрэсіі працягваюцца, ідзе пераслед палітычных праціўнікаў, многіх хапаюць і, трэба наўпрост казаць — катуюць… Людзі жывуць пад псіхалагічным прэсам. А за кошт гэтай акцыі чыноўніцкі апарат хоча паказаць: у нас таксама ёсць душа і чалавечыя пачуцці.

Другая мэта ўладаў, на думку аналітыка, — задзейнічаць структуры для маладога пакалення, створаныя на савецкі манер. Бо моладзь і падлеткаў трэба займаць не толькі сходамі, зборамі і ідэалагічнымі лекцыямі, але і такімі канкрэтнымі справамі:

— Да таго ж для ўладаў зручна, што тут няма палітыкі. Бо дапускаць моладзь да палітычнай актыўнасці, нават імітацыйнай, — небяспечна, могуць зайсці далей, чым пазначана сёння чырвонымі сцяжкамі.

Акрамя таго, звяртае ўвагу Аляксандр Класкоўскі, у прамовах чыноўнікаў, палітыкаў і актывістаў гучыць тэза «старэйшыя — гэта прыклад для моладзі»:

— Мяркую, маецца на ўвазе прыклад лаяльнасці. Сапраўды, старэйшае пакаленне збольшага далёкае ад палітычных жарсцяў, яно больш кансерватыўнае і схільнае болей думаць пра камфорт і ўтульнасць, чым пра змаганне за перамены (хоць і сярод пажылых — розныя людзі, многія падпісваліся ў 2020-м за альтэрнатыўных кандыдатаў).

Напэўна, ёсць такі падтэкст у гэтай акцыі: вучыцеся ў пажылых людзей — ім шмат не трэба, цукеркай пачаставалі да гарбаты, кашкі далі — і яны ўжо задаволеныя жыццём. Вось і вам няма чаго вялікія запыты прад’яўляць дзяржаве, вучыцеся задавальняцца малым.

Зрэшты, аналітык лічыць, што эфектыўнасць такіх захадаў вельмі сумнеўная, бо выхаванне чулага стаўлення да старэйшых закладаецца не за кошт казённых мерапрыемстваў, а фармуецца — альбо не фармуецца — у сям’і, і ад пэўнай колькасці дзяжурных фраз ніхто болей чулым не стане.

— Аднак беларускія чыноўнікі інакш проста не ўмеюць. Яны вельмі, мякка кажучы, нехарызматычныя, сама сістэма такая, што адбірае для сябе людзей сумных, банальных, без іскрынкі — паводле прынцыпу лаяльнасці.

І потым, карабаціць сама гэтая манера, што ў дачыненні да дзяцей, што да старых — так бы мовіць, адкупляцца падарункамі, раз на год прыехаць у дом-інтэрнат ці то з цукеркамі, ці з тэлевізарам альбо грашовым сертыфікатам. А потым паставілі птушачку і да наступнага года забываюць пра гэтых людзей.

— Пажылых людзей, у тым ліку з інваліднасцю і хранічнымі захворваннямі, нямала сярод палітвязняў, якія не трапілі пад абяцаную амністыю. Мабыць, было б больш эфектыўна, калі б улады праявілі гуманізм да іх і выпусцілі? Альбо «гэта іншае», і некалькі соцень вязняў непараўнальныя са шматтысячным электаратам, чые галасы будуць аддадзеныя «як трэба»?

— Так, думаю, сёння ва ўладных кабінетах разумеюць, што электаральная падтрымка вельмі хісткая, і яшчэ і таму звяртаюць увагу на старэйшае пакаленне. Бо раней сацыялогія паказвала, што гэта, з шэрагу прычын, найболей надзейны электарат Лукашэнкі. Таму маецца тут і гэты разлік, хаця вельмі ўмоўны, таму што ўжо даўно няма ў Беларусі ніякіх выбараў.

Што ж тычыцца палітычных праціўнікаў — то для ўлады гэта проста не людзі. Іх расчалавечвае і дэманізуе прапаганда, чые найбольш адыёзныя прадстаўнікі проста ў эфіры выступаюць з вяроўкамі, з петлямі — то-бок, дасылаюць празрыстыя намёкі, што апанентаў трэба душыць і вешаць.

Натуральна, такія «ворагі» — па-за дужкамі падобных акцый, ніякі гуманізм уладаў, нават паказны і крывадушны, іх не закранае. Гэтая лінія наўрад ці зменіцца, хіба што можа быць нейкі абмежаваны торг з Захадам (пытанне аб вызваленні палітычных вязняў цяпер зноў актуалізавалася).

Але нават калі гэта будзе рабіцца, то ў катэгорыях не гуманізму, а жорсткага палітычнага разліку. Хоць у шырокую амністыю я не веру — рэжым на такое ўжо не здольны, Лукашэнка проста баіцца адкручваць гайкі, каб не пайшла ўразнос уся сістэма.

Вяртаючыся да дачыненняў уладаў з пажылымі людзьмі, аналітык падкрэслівае цынізм сітуацыі: аддорваючыся разавымі падачкамі, рэжым пры тым не клапоціцца пра рэальнае паляпшэнне дабрабыту старых людзей:

— Дабрабыт пенсіянераў наўпрост залежыць ад стану эканомікі, якая будзе дэградаваць надалей, а значыць і пенсіі будуць малыя. Зноў жа, рэжым баіцца ўсякіх рэформаў — таму сур’ёзнай пенсійнай рэформы, пра якую даўно кажуць незалежныя эканамісты, няма і не прадбачыцца.

Салідарная сістэма ФСАН працуе ўсё горай, а назапашвальная, элементы якой уведзеныя з леташняга кастрычніка, — па-першае, паліятыўны варыянт, які не вырашае праблему ў цэлым. А па-другое, наколькі я магу меркаваць, гэтая навацыя не карыстаецца папулярнасцю, бо людзі не вераць дзяржаве. Яны прывыклі, што тая іх раз-пораз «кідае»: то савецкія ўклады ператварыліся ў нішто, то дэвальвацыі з’ядалі зберажэнні.

Тыя пажылыя людзі, якія могуць мысліць самастойна, усё гэта разумеюць. І самае галоўнае — разумеюць, што рэжым адбірае будучыню ў іх дзяцей і ўнукаў. А гэта для многіх галоўны клопат, часта ж кажуць «мы сваё аджылі, хай хоць унукі добра пажывуць» — але такой перспектывы ў сённяшняй Беларусі няма, і ўнукі мусяць з’язджаць за мяжу, ратуючыся ад пераследу, шукаючы нармальную працу і проста магчымасць вольна дыхаць.

І яшчэ адзін аспект — медычнае абслугоўванне, вельмі актуальнае для пажылых людзей. Цяпер, як вядома, вялікі дэфіцыт дактароў, усё меней магчымасцяў мадэрнізаваць медабсталяванне. І тут таксама перспектывы пажылых людзей выглядаюць кепска, а добры падмурак для іх дабрабыту і паўнакроўнага жыцця цяперашні рэжым забяспечыць не ў стане.

— У вярхах беларускай улады шмат немаладых людзей. Ці можа быць, што акцыя клопату пра пажылых — гэта праекцыя ўласных жаданняў, спроба падаслаць саломку на будучыню і для сябе?

— Не думаю, што гэты матыў моцна працуе, з дзвюх прычын. Па-першае, тыя людзі, што пры ўладзе, стараюцца забяспечыць сабе дабрабыт і адкласці на старасць іншымі шляхамі. Мы бачым, напрыклад, што раз-пораз за карупцыйныя справы судзяць кагосьці з высокіх чыноўнікаў. Таксама існуе набліжаны да ўладаў бізнес, які патаемна «адшпільвае» пэўныя сумы. Акрамя таго, сваіх дзяцей і ўнукаў прыстройваюць на цёплыя месцейкі.

А па-другое — мяркую, многія чыноўнікі трымаюцца зубамі за цяперашні рэжым таму, што разумеюць: калі ўлада зменіцца, многіх з іх могуць строга спытаць за тое, якіх дроў наламалі, а дзе і наўпрост здзейснілі злачынствы.

Шкілеты з шафы выпадуць, а ў некаторых выпадках і шафы трэсці не давядзецца, брыдкія справы навідавоку. І тады ніякі гуманізм ужо не дапаможа. Канечне, іх не будуць катаваць у вязніцах, але многім свецяць краты. Адсюль і жорсткасць рэжыму, якому ўжо няма куды адступаць, іначай можна сустрэць старасць у Гаазе.