«Знаёмы габрэй з ЗША прачытаў пра новую кавярню ў Навагрудку. І напісаў, што мусіць сюды прыехаць»
Краязнаўца Тамара Вяршыцкая расказала «Салідарнасці», ці можа Навагрудчына прыцягнуць тысячы турыстаў.
![](/uploads/2021/03/nav03-01.jpg)
Тамара Вяршыцкая, фота са старонкі ў фэйсбуку
Тамара Вяршыцкая — супрацоўніца Навагрудскага краязнаўчага музея, стваральніца Музея габрэйскага супраціву, краязнаўца.
У красавіку з ёй і яе калегай Галінай Кавальчук не будзе працягнуты працоўны кантракт. На яе думку, прычынай сталі музейныя экскурсіі па горадзе, якія праходзілі па нядзелях і выклікалі павышаную цікавасць сілавікоў.
— За тое, што мы не выконваем загады накшталт — выгнаць з музея людзей, якія прыйшлі паглядзець фільм або на экскурсію... Цярпенне іхняе дайшло да апошняга. Зараз яны пазбаўляюцца ад людзей, якія іх не баяцца. Я ведаю, за што, бо я не прагінаюся, — падзялілася думкамі пра магчымыя прычыны звальнення у каментары Радыё Свабода супрацоўніца музея.
![](/uploads/2021/03/nav03-02.jpg)
Для пачатку Тамара Вяршыцкая расказала «Салiдарнасцi», чым старажытны Навагрудак унікальны не толькі для Беларусі, але і для нашых суседзяў.
— Калі паглядзець ад пачатку, гістарычным момантам для Навагрудка былі ХІ-ХІІ стагоддзі. Ён узлятае эканамічна, робіцца аб’яднаўчым цэнтрам для навакольных зямель. Тут адбылася каранацыя Міндоўга. Горад прыцягвае ўвагу сваім багаццем, палітычным статусам.
І раптам усё скончылася. Вінаватыя, як заўсёды, кіраўнікі. Што робіць Міндоўг, каб атрымаць карону? Ён аддае ўсё, чым ён валодаў, Рыму праз Лівонскі ордэн.
![](/uploads/2021/03/nav03-03.jpg)
Фота: Антон Сурапін
Але колішняя слава Навагрудка не знікла бясследна, тлумачыць краязнаўца. Больш за тое, тая спадчына на працягу наступных стагоддзяў працягвала ўплываць на лёс горада:
— Аднойчы заявіўшы пра сябе, горад працягваў знаходзіцца ў полі ўвагі вялікіх князёў. Ён заўсёды належаў вялікім князям, ім ніколі ніхто не валодаў прыватна.
![](/uploads/2021/03/nav03-04.jpg)
Князь Вітаўт запусціў працэс перабудовы навагрудскага замка, які расцягнуўся да канца XVI ст. Горад ужо не меў былога палітычнага значэння, але тут адбываліся паседжанні Галоўнага Трыбуналу ВКЛ, вальныя соймы і мясцовыя соймікі, віравала грамадскае і культурнае жыццё.
Вайны XVII-XVIII стагоддзяў ператварылі Навагрудак і яго ваколіцы ў «мядзьвежы кут Літвы». Чарговы ўзлёт здарыўся ў часе знаходжання горада ў складзе ІІ Рэчы Паспалітай, у савецкія часы тут доўгі час не было нават уласнага краязнаўчага музея.
Пра ролю Адама Міцкевіча
Навагрудчына часоў аўтара «Пана Тадэвуша» была ўнікальная канцэнтрацыяй шляхетных родаў, што тут жылі.
— Шляхта — носьбіт культуры. Тут, на Навагрудчыне, яна аб’ядноўвала заходнюю і мясцовую культуры.
![](/uploads/2021/03/nav03-05.jpg)
Адам Міцкевіч зразумеў гэтую зямлю, людзей, якія тут жылі. Паводле Чэслава Мілаша, у «Пана Тадэвушы» Міцкевіч стварыў вобраз чыстага, вельмі шчырага быцця на зямлі. Міцкевіч тым і вялікі, што зразумеў вартасць гэтай зямлі ў людзях, якія былі шчырымі.
Па словах Вяршыцкай, вялікую ролю ў развіцці краю адыгралі мясцовыя асветнікі і мецэнаты, што мела працяг у ХХ ст.
— Людзі імкнуліся да адукацыі, у Навагрудку ўзнікае беларуская гімназія. І адукацыю беларусаў падтрымліваюць габрэі, сярод якіх ніколі не было няграматных людзей. Яны дзялілі з беларусамі свой будынак.
Даследчыца Навагрудчыны прыводзіць цікавы факт: феномен прыязных узаемаадносінаў мясцовых жыхароў і габрэйскай грамады апошні старшыня юдэнрату ў навагрудскім гета Даніэль Асташынскі пасля вайны звязаў з асобай Міцкевіча: «Усе габрэі, якія нарадзіліся ў Наваградку й былі адукаваныя, падобна да мяне, у прыватнасьці моладзь, бачылі ў гэтым горадзе частку Эрэц Ісраэль <…> і я з упэўненасьцю магу сказаць, што ўвесь Наваградак жыў у цені вялікага лібэральнага польскага паэта, які любіў габрэяў <…> ня важна, былі ў яго габрэйскія продкі ці не, фактам застаецца тое, што ён вельмі любіў габрэйскі народ, і гэта прывяло да таго, што палякі ставіліся да габрэяў адпаведна».
![](/uploads/2021/03/nav03.jpg)
«Навагрудак — горад-прывід»
![](/uploads/2021/03/nav03-06.jpg)
Ці выкарыстоўвае свой патэнцыял горад, маючы такое багатае мінулае? Тамара Вяршыцкая сумняваецца ў гэтым. І расказвае пра прычыны:
— Я лічу, што горад мае сваю аўру сёння дзякуючы мінуўшчыне. І гэтую аўру адчуваюць людзі, якія настроеныя адчуць месца, у якое яны прыязджаюць. І ўсе кажуць: «Які ў вас горад! Як тут дыхаецца па-іншаму».
Тут ёсць гісторыя, якую не бачна. Можна сцвярджаць, што Навагрудак — гэта горад-прывід. Людзі, што тут жывуць, не заўважаюць гэтага, не цікавяцца мінуўшчынай.
У 2000-м у горадзе адбыўся першы фестываль сярэднявечнай культуры. Па словах Тамары Рыгораўны, за год да гэтага яе дачка-першакурсніца пазнаёмілася з удзельнікамі рыцарскіх клубаў у часе вандроўкі у Чэхію. Вярнуўшыся, падзялілася ўбачаным. Так і нарадзілася ідэя зладзіць фэст у Навагрудку.
![](/uploads/2021/03/nav03-07.jpg)
Святкаванне 970-годдзя Навагрудка, верасень 2014-га
Суразмоўца прывяла ў прыклад невялікае французскае мястэчка Пюі-дэ-Фу, якое збірае на выходныя ў сезон дзясяткі тысяч гасцей.
— Там амаль нічога няма, руіны замка, але жыхары мястэчка здолелі арганізаваць цэлы тэматычны парк, які прываблівае не толькі французаў, але і замежнікаў з усяго свету. Навагрудак таксама мог бы стаць папулярным у турыстаў, калі б мы пайшлі па такому шляху развіцця. Але…
Па словах Вяршыцкай, улады не былі супраць правядзення фестываля ў 2000-м, але арганізатары не адчулі з іх боку неабходнай падтрымкі. Адзін са стваральнікаў фестывалю ў Наваградку Ігар Міхно пасля некалькі гадоў вяртаў пазыкі.
— Ніколі не было з боку ўладаў зацікаўленасці дапамагчы, калі хтосьці праяўляў ініцыятыву. Вось захацеў мастак Кастусь Качан пабудаваць галерэю ў нашым горадзе. Казаў, што гэта будзе падарунак гораду. Ён хацеў так зрабіць, падараваць яе Навагрудку. І што горад? Не дапамог яму нават з нейкімі дазволамі. Качан мучыўся гадамі, пакуль не стварыў тую галерэю.
Падобная гісторыя ў 2006-м здарылася з ураджэнцам горада Аляксандрам Поткіным, які разам з бацькам вырашыў аднавіць будынак колішняга гатэля «Еўропа». У нагрузку ягонай фірме давялося аднавіць за свой кошт яшчэ паўвуліцы.
Ёсць і такі прыклад. Дырэктар вядомага мясцовага прадпрыемства «Леор Пластык» Барыс Кроцін адчыніў у горадзе рэстаран «Валерыя». Проста таму, што ў Навагрудку не было прыстойнага месца, куды б можна было зайсці турысту, ці мясцоваму жыхару. Рэстаран працаваў да таго моманту, пакуль бізнэсовец не падарыў яго свайму ўнуку.
«Былі кіраўнікі, якія хацелі пакінуць свой след у гісторыі»
Колькі год таму ў Навагрудку з’явілася алея ліхтароў, кожны з якіх быў зроблены адным з мясцовых прадпрыемстваў ці ўстаноў.
Наша суразмоўца падзялілася здагадкай пра тое, адкуль магла з’явіцца такая ідэя.
— У свой час у Брэсце з’явілася алея «літаратурных» ліхтароў, прысвечаных героям твораў Мікалая Гогаля. І вось нехта з нашых чыноўнікаў, пэўна пабачыў гэта і прапанаваў: «А няхай і нашыя прадпрыемствы зробяць свае ліхтары».
Такая адсутнасць уласнай фантазіі, напэўна, і прывяла да таго, што сёння беларускія паселішчы выглядаюць як адзін суцэльны аграгарадок.
— За той час, што я тут жыву, у Навагрудку былі кіраўнікі, якія хацелі «пакінуць след», ставілі помнікі, нешта рабілі. Былі людзі, якія нічога не хацелі. Проста перасядзець і рушыць далей. Але не было ніводнага, хто б запрасіў сюды кампетэнтнага эксперта, каб у горадзе з’явіўся добры архітэктар. Каб усё рабілася прафесійна, адпаведна месту, ягонай гісторыі, у гэтым праблема. Немагчыма ва ўсім самому разбірацца, — кажа краязнаўца.
Тонкасці габрэйскай тэмы
Тамара Вяршыцкая не адзін год падтрымлівае кантакты з нашчадкамі навагрудскіх габрэяў па ўсім свеце, у свой час суправаджала сваякоў Дональда Трампа, калі тыя прыяжджалі ў Беларусь — род Джарэда Кушнера, зяця былога прэзідэнта ЗША, паходзіць з Навагрудка.
У 2019-м Тамара Вяршыцкая сабрала на сустрэчу ў Налібацкай пушчы больш за 100 удзельнікаў найбуйнейшага ў Еўропе габрэйскага партызанскага атрада, а таксама іхных нашчадкаў з усяго свету.
Тамара Рыгораўна перакананая, што тэму габрэйскага супраціву на Навагрудчыне ў часы вайны безумоўна трэба развіваць. Але падыходзіць да гэтага трэба вельмі асцярожна.
У якасці прыклада, як не трэба рабіць, яна прыводзіць рэканструкцыю партызанскага лагера ў Станькава: «Гэта такая бутафорыя, не трэба так».
— Я была ў Бухенвальдзе. У немцаў хапае грошай, каб адбудаваць гэты канцлагер, але яны гэтага не робяць. І не будуць рабіць ніколі. Там засталося некалькі пабудоў, вышкі, уваход на тэрыторыю. І пазначаныя чорнымі камянямі контуры баракаў. І гэтага дастаткова, каб несці тую жудасную энергетыку гэтага месца.
«Навагрудак мусіць стаць прыярытэтам»
![](/uploads/2021/03/nav03-09.jpg)
Разважаючы пра перспектывы горада і цікавасць да яго з боку замежнікаў, Тамара Рыгораўна расказала гісторыю. Нядаўна на гарадской плошчы адчынілася новая кавярня.
— Добрая кава, цікавы інтэр’ер. Туды адразу ж пацягнуліся людзі. На старонку кавярні ў фэйсбуку падпісаўся мой знаёмы з Амерыкі. Ён габрэй, ягоныя карані адсюль. Ён рэгулярна прыязджае да нас, любіць Беларусь. І вось ён піша мне пра новую кавярню: «О, у вас там з’явіліся мафіны з салёнай карамеллю. Я павінен прыехаць!»
Разумееце, маленькая дробязь, якая знаходзіць водгук.
На думку Тамары Вяршыцкай, займацца пераўтварэннем Навагрудка ў паўнавартасны турыстычны горад можна было ва ўсе часы: «Год дваццаць ужо можна было гэта рабіць».
Найбольш жа спрыяльным быў шанец, ён ёсць і цяпер, калі пачалі дзейнічаць транспамежныя праекты — Аўгустоўскі канал, Мірскі замак і г.д.
Шанец у горада ёсць, лічыць наша суразмоўца. Ёсць і людзі, што распрацоўваюць адпаведныя праекты, знаёмяць з імі ўлады. Але сітуцыя з каронавірусам, палітычная нестабільнасць адкладаюць рэалізацыю гэтый ідэй на няпэўны час.
Навагрудскія ўзгоркі
— Павінна быць дзяржаўная праграма развіцця малых гарадоў. І не толькі на словах. І Навагрудак у ёй мусіць быць у прыярытэце. У нас шмат патэнцыялу, нават той жа рэльеф узгорысты. Нам не трэба адбудоўваць замак, рабіць там музей. Яго трэба захаваць, але не такімі метадамі, як гэта робіцца. Тое, што зрабілі з касцёльнай вежай, гэта знішчыла атмасферу замка, яго вартасць.
Гэта не першы такі вопыт. Тое самае з Барыса-Глебскай царквой. Калі б не тое, што з ёй зрабілі пачынаючы з 90-х, яна была б ужо ў спісе помнікаў сусветнай спадчыны ЮНЭСКА.
Перш за ўсё, каб нейкае гістарычнае месца ажыло, трэба ідэя. Ідэя, якой гэтае месца будзе служыць.
Вид сверху: «Работаю и получаю пенсию, но хватает лишь на еду и лекарства. А хочется и платье»
Оцените статью
1 2 3 4 5Читайте еще
Избранное