Як захаваць псіхічнае здароўе падчас пратэстаў?

Не будзем яшчэ раз казаць табе пра ўсё, што адбываецца цяпер на вуліцах гарадоў Беларусі, – ты ўсё гэта ведаеш і бачыш на свае вочы. Мы тут, каб паклапаціцца пра твой ментальны стан і нагадаць пра важнасць берагчы сябе – твая галава спатрэбіцца табе яшчэ доўга і ў адэкватным стане.

Памятай, што клопат пра сябе – гэта не здрада, а дэпрэсія ці выгаранне не будуць годным укладам у пратэст. Беражы сябе без пачуцця віны.

Гэты тэкст падрыхтаваў Кір Фёдараў, псіхолаг і праваабаронца. З дазволу аўтара прыводзім яго з нязначнымі скарачэннямі.

«Як можа выяўляцца псіхалагічная траўма?»

Сутыкненне з любым гвалтам выклікае яркія эмацыйныя перажыванні і можа прыводзіць да псіхалагічнай траўмы. Міліцэйскі гвалт, які мы бачым на вулічных акцыях, – не выключэнне. Гэты вопыт можа траўмаваць не толькі фізічна, але і псіхалагічна.

Прытым наступствы перажытага могуць накрываць цябе пазней – напрыклад, праз некалькі дзён пасля самой падзеі. На мой погляд, мы мала гаворым пра гэта. І пасля завяршэння акцый людзі звычайна застаюцца сам-насам са сваімі перажываннямі і могуць не да канца разумець, што з імі цяпер адбываецца.

Асабліва збівае з панталыку, што на працягу ўсяго дня ў аўтазаку і ў аддзеле міліцыі ты можаш адчуваць бадзёрасць і энергію. І для кагосьці гэта ёсць сведчаннем таго, што ён/яна выдатна спраўляецца, трымаецца «бадрачком». А прыйшоўшы дадому, апынуўшыся ўжо ў бяспецы, чалавек раптам адчувае, што яго накрыла. У чым гэта можа выражацца?

Гэта можа быць адчуванне моцнай трывогі, адчаю, апатыі, злосці. Пачынае здавацца, што ўсюды стала небяспечна. Або што ўсё бескарысна, твае дзеянні нічога не мяняюць. Ці, напрыклад, што ўсё, што адбылося, было дарма, не мела ніякага сэнсу.

Гэта абсалютна заканамерныя перажыванні, якія больш кажуць пра тое, што ты не робат і твая псіхіка стамілася быць у стане мабілізацыі, калі ты на адрэналіне дапамагаў(-ла) іншым людзям у міліцэйскім участку або спрачаўся(-лася) з міліцыянтамі аб незаконнасці іх дзеянняў. Затрыманне АМАПам і далейшае знаходжанне ў пастарунку – гэта сітуацыя пагрозы. Цябе вырываюць са звыклага табе жыцця, ламаюць твае планы, пазбаўляюць цябе фізічнай свабоды (нават калі гаворка ідзе пра некалькі гадзін), цябе не чуюць і з табой не лічацца. Усё становіцца траўматычней, калі цябе збілі дубінкамі або ў пастарунку цябе зневажаюць, напрыклад, не пускаючы ў туалет.

«Я быў(-ла) на вуліцы падчас акцый пратэсту, цяпер я дома і адчуваю сябе жудасна. Што рабіць?»

 Веданне аб тым, як уладкаваная наша псіхіка, ужо само па сабе можа палягчаць стан, у якім ты знаходзішся. Скажы сабе, што тое, што ты цяпер адчуваеш, нармальна, і што гэта пройдзе. Можаш для сябе вызначыць, якія менавіта эмоцыі ты цяпер адчуваеш: напрыклад, лютасць або трывогу. Гэты працэс самааналізу патрабуе пэўнага самадыстанцыявання – гэта значыць, ты нібы робіш крок назад і пачынаеш разглядаць свае эмоцыі, што ўжо спрыяе зніжэнню іх сілы.

Спытай сябе: «Што я магу зараз зрабіць, каб палегчыць свой стан?» Адказ на гэтае пытанне можа прыйсці інтуітыўна: напрыклад, ты адчуеш жаданне патэлефанаваць блізкаму чалавеку. А часам наогул ніякага адказу можа не быць. Дай сабе трохі часу. У сітуацыі з моцнымі перажываннямі гаворка не ідзе аб тым, каб «усё дрэнна» трансфармавалася ва «ўсё добра». Гаворка ідзе пра дынаміку, хоць бы пра невялікае магчымае паляпшэнне. Можаш задаць сабе наступнае пытанне: «Які самы маленькі крок я магу зрабіць, каб мне стала лягчэй?»

Выпрабоўваючы моцныя перажыванні, часам вельмі важна «зазямліцца» — гэта значыць, вярнуць сябе ў сваё цела, паколькі твае думкі і эмоцыі могуць выносіць цябе ў бездані ўяўленняў пра будучыя масавыя рэпрэсіі і канцлагеры. Прымі душ або ванну, выпі што-небудзь гарачае, загарніся ў любімы плед, абдымі каханага чалавека, разгледзь свой пакой і знайдзі, напрыклад, пяць рэчаў, якія ты ў ёй не заўважаў(-ла).

Праз гэтыя простыя дзеянні ты зможаш вярнуцца ў «тут і цяпер». І важна набрацца сіл, каб працягнуць дзейнічаць, каб ніякія горшыя ўяўленні пра будучыню не ўвасобіліся ў рэальнасць.

Расказвай навакольным аб тым, што ты адчуваў(-ла). Не толькі тое, што з табой адбывалася на ўзроўні дзеянняў, але і тое, што ты пры гэтым перажываў(-ла). Напрыклад, як табе было страшна ці як ты перажываў(-ла) ад невядомасці таго, што з табой будзе ў аўтазаку (ці проста пра тое, што там было душна). Раскажы гэта тым, каму ты давяраеш і хто шчыра табе паспачувае.

Спачуванне валодае магутнай гаючай сілай. Ты доўгі час знаходзіўся(-лася) з незнаёмымі, часцяком хамаватымі людзьмі, якія груба з табой абыходзіліся (нават калі яны былі вельмі ветлівыя, гэта не мяняе агульны кантэкст таго, што гэтыя людзі парушаюць твае правы і паступаюць з табой абсалютна несправядліва). Кампенсуй сабе гэта. Пабудзь у коле сваіх блізкіх, пагутары з тымі, хто цябе любіць і разумее. З тымі, хто падзяляе твае каштоўнасці, з-за якіх ты і апынуўся(-лася) затрыманым(-ай) міліцыяй.

Калі ты ўвесь час вяртаешся да таго, што бачыў(-ла) і выпрабаваў(-ла), пастаянна ўспамінаеш тое, што адбылося, кажаш толькі пра гэта, табе трэба пераключыцца на нешта іншае. Важна: ты не можаш забараніць сабе думаць пра гэта, гэта хутчэй толькі ўзмоцніць тваю гіперрэфлексію, але ты можаш перавесці сваю ўвагу на нешта яшчэ, што з'яўляецца часткай твайго жыцця. На нейкія справы, сям'ю, валанцёрства. Часцяком гэта патрабуе пэўнага намагання. Гэта наўрад ці атрымаецца з першага разу. Спатрэбіцца твая воля і трохі часу. Не твае эмоцыі і твае думкі рэгулююць цябе, а ты іх.

Калі ты адчуваеш празмернасць энергіі – гэта можа сведчыць не толькі пра тое, што ты аднавіўся(-лася) і адпачыў(-ла), але і, наадварот, пра высокі ўзровень трывогі. Патанцуй, памалюй, пазаймайся спортам. Выплюхні гэтую энергію прымальным і бяспечным спосабам.

Працяг тут