«Сімвалічна, што менавіта Брыль напісаў прадмову да першай кнігі Алексіевіч на беларускай мове»

Пад сонцам найвышэйшай пробы.

Досвед Брыля, набрынялы талстоўскай традыцыяй, сведчыць, што здзяйсненне стылістычнай рэвалюцыі магчымае і ў самы неспрыяльны час.

Мяне даўно не пакідае пытанне, можа быць, нават загадка трывалай звязанасці Брыля і Стральцова. У адным з тэкстаў Валянціна Акудовіча ёсць прыпамінак пра тое, як Стральцоў намаўляў маладога крытыка напісаць эсэ пра Янку Брыля: “Чаму менавіта пра яго? Хіба якое свята ці юбілей?”. “Янка Брыль — гэта заўсёды свята”, — быў адказ.

Тут жа і ўспамін Анатоля Кудраўца, як разбіраўся пасля смерці загадчыка аддзела крытыкі часопіса “Нёман” Міхася Стральцова працоўны пісьмовы стол, і ў шуфлядзе знайшлося некалькі выразак, лістоў, рукапіс вершаў і — вялікі фотаздымак Івана Антонавіча, беражліва схаваны ў кардонную тэчку.

Шмат што сыходзіцца ў гэтай звязанасці двох сёлетніх юбіляраў, якія абодва — заўсёднае нашае свята. Любоў да слова, а не да тысячы знакаў. Прыманне быцця, хоць і ў глухой, зацятай з ім спрэчцы. Але, мабыць, найперш — штохвіліннае чаканне той успышкі, дзеля якой усё “стала быць”. Бо як успышка, эпіфанія, нараджае тэкст, так яна мусіць і нарадзіць чытача, “паяднаць пачатак і канец”.

Досвед Брыля, набрынялы талстоўскай традыцыяй, сведчыць, што здзяйсненне стылістычнай рэвалюцыі магчымае і ў самы неспрыяльны час. Рэч не ў абстрактным “лірызме прозы”, а менавіта — у сінтаксісе і рытме, на якіх у літаратуры трымаецца многае:

“Пpыгoжaя былa гэтa шэpaя, вeльмi жыццёвaя, нaтypaльнaя пpacтaтa, гэтaя яшчэ ўcё нe pacтpaчaнaя ciлa, якyю i нe выcyшылi, i нe пpыглyшылi дзeвяць дзecяткaў бoльш кaтapжныx, чым paдacныx, гaдoў. Пpыгoжы быў пoзipк cвeтлa-блaкiтныx вaчэй пaд гycтымi, ciвымi бpывaмi, вaчэй aдкpытыx i чыcтыx, як caмo бяcxмapнae нeбa, пaўтopaнae ў кpынiчным люcтpы бяcкpaйнягa вoзepa. Пpыгoжы быў, ypэшцe, yвecь гэты звычaйны, бyдзённы мaлюнaк: вялiкaя чopнaя лoдкa нa вaдзянoй пycтынi, y лoдцы — шэpы дзeд i cвeтлeнькaя ўнyчкa, a зa кapмoй, нa бyкcipы, — дoўгae cacнoвae бepвянo i яшчэ дaўжэйшы тpoxкyтнiк pacтpывoжaнaй вaды".

Шасцідзясятнікі “філалагічнага пакалення”, якія, паводле Стральцова, зачытваліся “Надпісам на зрубе”, дзякуючы Брылю вельмі добра сталі разумець змену пісьменніцкай задачы. Бо цяпер важна было не нашрайбаць вытворчы раман ці франтавую эпапею, а — добра, ужываючы найлепшую еўрапейскую оптыку, выпісаць адзін, другі канкрэтны абзац, скласці з іх трывожна-радаснае, цэльнае апавяданне. Так, як гэта робіць Янка Брыль, кідаючы свой позірк, напрыклад, і на зборышча вясковых катоў, якія чакаюць на беразе прышвартоўкі рыбацкай брыгады:

“Каты — залежна ад узросту — то нецярпліва пахаджалі, задраўшы хвасты, церліся каля гаспадарскіх ног і па-блазенску дакучліва вякалі, то стрымана, салідна аблізваліся, жмурачы лянівыя вочы.

Толькі адзін, найбольш бывалы і вопытны тыграў сваяк, вядомы на ўсю вёску валацуга і злодзей Цярэшка сядзеў воддаль, на зялёным прыгорку, цікуючы і на ваду, і на сушу з аднолькавым скепсісам на вусатым мурле”.

Працяг чытайце тут.