Польскі палітолаг: «На сітуацыю ў Беларусі з 1996 года, калі Лукашэнка зрабіў канстытуцыйны пераварот, ніякі Захад не меў аніякага ўплыву»

— На Захадзе былі два падыходы да Беларусі, — распавёў Павэл Казанэцкі на Рацыі. — Першы — трэба размаўляць з той уладай, якая ёсць, уцягваць яе ў эканамічнае супрацоўніцтва.

І такім чынам праз дзесяцігоддзе Беларусь стане нармальнай інтэграванай з Еўрасаюзам краінай. Дарэчы, такі ж самы падыход быў і да Пуціна. Ці гэта штосьці змяніла?

Другі падыход заключаўся ў тым, каб падтрымліваць апазіцыю, ствараць альтэрнатыву для Лукашэнкі, займацца адукацыйнымі праграмамі з грамадствам, паказваць яго новую суб’ектнасць.

Лічу, што менавіта гэта быў правільны падыход. Зразумела, што  чакаць хуткіх зменаў пры такім падыходзе было немагчыма.

Але мусім сабе ўзгадаць менталітэт беларуса ў 90-я гады, калі ён не разумеў увогуле, для чаго патрэбна незалежнасць дзяржавы, бо і так добра жылося ў агульным Савецкім саюзе.

Ён баяўся адказнасці, бо звычайны грамадзін Беларусі ў той час не думаў пра сваё выжыванне, быў выхаваны на вялікіх савецкіх фабрыках, якія паказвалі, куды далей рухацца.

І вось беларус 2020 года — гэта ўжо чалавек, які сам складае сваё жыццё, які гатовы працаваць сам на сябе як прадпрымальнік, які патрабуе не толькі таго, што хтосьці яму штосьці ўкіне паесці, запоўніць халадзільнік, але таксама гэта беларус, які шукае культуру, адукацыю, разумее каштоўнасць грамадзянскай свабоды.

Гэту рэвалюцыю зрабілі 30 гадоў грамадскіх перамен у краіне. Калі проста вырасла новае пакаленне беларусаў, якія і стварылі сучасную гарадскую культуру.

Аналізуючы сённяшнюю сітуацыю ў Беларусі, польскі гісторык тлумачыць ролю Святланы Ціханоўскай.

— Святлана Ціханоўская — гэта быў спантанны праект, велічэзнае дасягненне беларускага грамадства. Гэта вынік тых абставін, якія склаліся і мужнасці самой Ціханоўскай, якая была гатова выйсці і аб’яднаць тых, хто застаўся ў выбарчай гонцы.

Увогуле меркаванне пра тое, што Ціханоўская ці раней Мілінкевіч, да выбарчай кампаніі якога я меў дачыненне, ёсць інструмент уплыву Захаду на сітуацыю ў Беларусі, мне здаецца памылковым.  

Усё ж такі і Мілінкевіч, і Ціханоўская — гэта прадукт унутранай сітуацыі ў Беларусі. Так, гэтыя людзі мелі падтрымку дэмакратычных сілаў з Захаду, перад усім тут кажу пра Мілінкевіча, але гэта таму, што Захад агульна падтрымлівае дэмакратычныя рухі ў аўтарытарных краінах.

Але «інструментам уплыву» я бы іх не называў. Бо калі б яны сапраўды былі такім важным інструментам уплыву, то іх падтрымка — і фінансавая, і палітычная — была б нашмат большай. Таму тут гаворка ідзе пра сімвалічнае значэнне.

Якраз самая вялікая праблема Беларусі, альбо, я бы сказаў, беларускай апазіцыі, у 90-я гады была ў тым, што вашу краіну ніхто не заўважаў на міжнароднай арэне, Беларусі проста не існавала.

Я помню свае паездкі ў той час у Вялікабрытанію, і ў мяне дапытваліся, а дзе тая Беларусь? Я казаў — паміж Польшчай і Расіяй. Але тады і Польшча толькі пачынала існаваць на міжнароднай сцэне.

Таму паездкі Мілінкевіча па Захадзе, яго сустрэчы з дыпламатамі і заходнімі палітыкамі мелі важнае значэнне. Пра Беларусь тады першы раз загаварылі ў Еўропе.

А прэмія Еўрапарламента «За свабоду мысли» імя Андрэя Сахарава Мілінкевічу, а раней Беларускай асацыяцыі журналістаў (БАЖ) сталі першымі момантамі, калі Захад заўважыў, што ў Беларусі ёсць дэмакратычны рух і што з’яўляецца другі суб’ект, акрамя ўраду Лукашэнкі, з якім можна весці дыялог пра ўнутраную сітуацыю ў краіне.

Думаю, і сёння гэта галоўная роля Ціханоўскай. Тут трэба разумець, што барацьба з таталітарным рэжымам — гэта доўгатэрміновая рэч, яна не адбываецца за адзін дзень. І ў гэтай барацьбе дэмакратычны рух Беларусі мае свайго лідара.

І тое, што гэты лідар — жанчына, якая гаворыць на такой жа мове, як беларусы, і думае пра тыя ж штодзённыя праблемы, якімі жывуць беларусы, вельмі вялікая справа.  

Памятаю, калі сам быў звязаны з польскім падполлем ў 80-я гады, польскі ўрад знаходзіўся ў Лондане і не меў унутры краіны ніякага ўплыву і ніякага значэння. Але для нас ён быў сімвалам працягласці польскай дзяржавы.

Дзякуючы гэтаму, мы моцна верылі ў тое, што камуністычны ўрад не мае легітымнасці, каб кіраваць нашай краінай. І гэта самае важнае. Лукашэнка не мае легітымнасці для таго, каб кіраваць сваім народам, — правеў паралель гісторык.

Між тым ён лічыць, што нават перамога Украіны не зможа істотна змяніць сітуацыю ў сённяшняй Беларусі.

— Зараз Беларусь практычна ўжо анэксаваная Расіяй. Лукашэнка яшчэ мае сімвалічную ўладу як прэзідэнт, а можа і не сімвалічную, таму што ёсць розныя аспекты ўнутранага жыцця ў Беларусі, на якія ён уплывае.

Але ў першую чаргу гэта ўплывае на тое, што ў Беларусі немагчымы нейкія эканамічныя рэформы, замежныя інвестыцыі альбо дэмакратызацыя. Лукашэнка мусіць выконваць загады Масквы.

Я лічу, што вайна ва Украіне мае непасрэдны ўплыў на жыццё грамадзян, але не мае ўплыву на глабальную сітуацыю ў Беларусі ў кароткатэрміновай перспектыве. То бок перамога Украіны не будзе азначаць і перамогу Беларусі.

Таму што на беларускую сітуацыю перадусім уплывае ўнутраная сітуацыя ў самой Расеі, а нават не вынік вайны. Безумоўна, у доўгай перспектыве гэта вайна вельмі важна для ўсяго нашага рэгіёну і вельмі важна, каб яе выйграла менавіта Украіна.

Але нават пасля гэтага ў Беларусі не хутка штосьці памяняецца. Усё залежыць ад працэсаў, ад перамен, якія будуць адбывацца ў Расіі. А яны будуць, думаю, доўгімі і вельмі балючымі.

І тут трэба яшчэ раз узгадаць пра Захад. На сітуацыю ў вашай краіне з 1996 года, калі Лукашэнка зрабіў канстытуцыйны пераварот, ніякі Захад не меў аніякага ўплыву.

І далей тое, што будзе адбывацца ў Беларусі, будзе залежыць не ад падтрымкі Захаду, а ад таго, ці з’явіцца той гістарычны момант адкрытых дзвярэй, калі ваш народ зможа зрабіць свой уласны незалежны, суверэнны выбар ад Расіі, — упэўнены Павэл Казанэцкі.