Палітолаг: «Раскол у грамадзтве ёсьць. Пытаньне, ці можна яго пераадолець без грамадзянскай вайны»

15 траўня 2020 году быў апошні дзень падачы заяваў у ЦВК на рэгістрацыю ініцыятыўных груп. Ці было перадвызначаным тое, што адбылося потым у Беларусі? Як зьмянілася Беларусь за гэты год? Ці засьведчылі падзеі мінулага году раскол у беларускім грамадзтве?

Пра гэта ў «Праскім акцэнце» спрачаюцца палітолягі Тацяна Чуліцкая і Вячаслаў Бабровіч і шэф-рэдактар газэты «Наша Ніва» Андрэй Дынько.

Бабровіч

Я рады таму, што не было грамадзянскай вайны. Але тое, што я раней пісаў пра канфлікт, пра «халодную грамадзянскую вайну», я ўбачыў падчас пратэстаў больш выразна.

Тады па днях было бачна, як нарастае антаганізм. Незадавальненьне, якое назапашвалася доўгія гады, вылілася вонкі.

Калі я пішу пра грамадзянскую вайну, гэта ня значыць, што яна вось-вось пачнецца. І пішу пра тое, што такая небясьпека ёсьць. Яна не пачалася найперш таму, што сыстэма паказала сябе даволі моцнай.

Грамадзянскія войны адбываюцца тады, калі ўлада аслабела, калі ў людзей улады ўзьнікаюць сумневы, на чыім баку быць. Тады сілы робяцца прыкладна роўнымі. На працягу мінулага году яны не былі роўнымі.

У інфармацыйным сэнсе перавага была на баку пратэстоўцаў, але ў сэнсе рэсурсаў роўнасьці сілаў не было.

Дзяржаўная прапаганда ўзяла на ўзбраеньне тэзу пра грамадзянскую вайну, пра яе пагрозу. Мае апазыцыйныя калегі не ўсьведамляюць небясьпекі гэтага, хоць яна існуе.

Раскол у грамадзтве ёсьць. Пытаньне, ці можна яго пераадолець без грамадзянскай вайны.

Калі ў выпадку прыходу да ўлады мы будем рабіць, што лічым патрэбным, не зважаючы на іншых, лічачы што расколу няма, якраз тады грамадзянская вайна можа і здарыцца.

Я прад’яўляю прэтэнзіі тым, хто лічыць сябе больш прагрэсіўнай сілай. Калі ўлада сёньня не прызнае неабходнасьці дыялёгу, то гэта таму, што цяпер такія суадносіны сілаў.

Калі гэтыя суадносіны стануць іншымі, яна будзе вымушаная пайсьці на дыялёг. Прыхільнікі ўлады небясьпеку грамадзянскай вайны ўсьведамляюць значна лепш, яны ўпэўненыя, што ёсьць дзьве Беларусі.

Падзел не паводле пытаньня аб незалежнасьці. Калі глядзець так, то другую частку, якая супраць незалежнасьці, слухаць ня трэба. Абедзьве Беларусі — за незалежнасьць, але разумеюць яе па-рознаму.

Сталеньне непазьбежнае для ўсіх, хто ня хоча застацца ў дзяцінстве назаўжды. Сталеньне — гэта часам балючы працэс, гэта ацьверазеньнеэ

Тыя, хто гаварыў пра Плошчу ў 2006 і 2010 гадах, — гэта была невялікая частка грамадзтва, асноўная маса насельніцтва ў гэта ня верыла.

Дынько

Я нязгодны з мэтафарай грамадзянскай вайны. Напружаньне ў беларускім грамадзтве і цяпер не дайшло да стадыі, калі б вялікая колькасьць людзей выкарыстоўвала гвалт супраць сваіх палітычных праціўнікаў.

Улады часам падаюць сытуацыю так, што нібыта ідзе тэрарыстычная барацьба супраць улады. За ўвесь час канфлікту ніводзін беларускі сілавік не загінуў і ня быў паранены агнястрэльнай зброяй.

Што да «3% за Лукашэнку», то я хачу прыгадаць досьвед першых свабодных выбараў у былых савецкіх сатэлітах — у ГДР і ў Чэхаславаччыне. Там, здавалася б, ранейшы рэжым быў цалкам дыскрэдытаваны, апазыцыя моцная і сыстэма сканала.

У ГДР яны ўжо ўступілі ў ФРГ. Але ў абедзьвюх краінах партыі былога рэжыму — Партыя дэмакратычнага сацыялізму і камуністычная партыя Чэхаславаччыны — атрымалі 15–20%.

І гэта натуральна — значная частка грамадзтва тых краінаў была ўплеценая ў сыстэму: супрацоўнікі спэцслужбаў, часткі дзяржаўнага апарату.

Там крах сыстэмы быў відавочны, тым ня менш — 15–20%. У нас крах сыстэмы відавочны для нас з вамі, гэта пытаньне часу, але для многіх ён невідавочны.

Пры дэмакратыі няважна, за цябе 3% ці 49%, але калі за цябе не прагаласавала 50%, ты мусіш сысьці.

Каштоўнасны раскол — гэта цяжкое пытаньне для Беларусі. У нас дзьве нацыі ў адной дзяржаве. Ёсьць людзі, якія не прымаюць Беларусі як дзяржавы, якія хочуць, каб яна была Расеяй. Побач ёсьць Расея, якая таго ж хоча.

Над пераадоленьнем гэтага расколу трэба працаваць і інтэлектуалам, і журналістам, і чыноўнікам.

Як можна шкадаваць аб непазьбежным? Тое, што адбылося летась, не магло ня здарыцца. Розьніца паміж тым, што было і што стала, невялікая.

Людзей і раней і катавалі, і арыштоўвалі, можа не ў такой колькасьці, як цяпер. Новага з боку дыктатуры няма.

Ад жорсткай дыктатуры нельга пазбавіцца overnight. Некаторыя людзі недаацэньвалі той рэжым, пры якім мы жывём. Беларусь паводле міжнародных рэйтынгаў даўно ператварылася ў адзін з самых рэпрэсіўных рэжымаў.

Чуліцкая

За гэты год адбылася дывэрсыфікацыя палітычнага і грамадзкага поля. Я б казала не пра рэвалюцыю, а пра палітычны крызіс, які нікуды не падзеўся.

З канца 90-х гадоў да 2020 году беларускае грамадзтва было дэпалітызаванае. Год таму ў беларускую палітыку прыйшлі масы.

Мяркую, што гэта будзе вызначаць і далейшае разьвіцьцё Беларусі. Зараз людзі не выходзяць на пратэсты, але яны не вярнуліся ў той стан, які быў да выбараў.

Раскол у грамадзтве — не наконт таго, уваходзіць ці не ў Расею. Толькі невялікая частка грамадзтва хацела б, каб Беларусь была ў Расеі. Асноўны раскол — адносна дзейнай улады, адносна Аляксандра Лукашэнкі.

Ён насамрэч — наконт дэмакратыі, наконт выбараў, наконт магчымасьці зьмены ўлады праз выбары. Складанае пытаньне, што будуць рабіць людзі, якія хочуць стабільнасьці, у выпадку зьмены ўлады.

Зараз цяжка сказаць, варта ці ня варта было тое, што адбылося летась. Гэта было непазьбежна.

Рэпрэсіі закранулі людзей, якія раней нават не ўяўлялі, што такое магчыма. Я ніколі ня думала, што рэжым Лукашэнкі здольны эвалюцыянаваць у бок большай дэмакратычнасьці.

На жаль, калі Лукашэнка захаваецца, то мы і працягнем жыць ва ўмовах ваганьняў ад большай да меншай рэпрэсіўнасьці.