«Няма падстаў лічыць, што ў палітычным пераследзе будзе нейкая палёгка»

У чэрвені 2023-га беларусаў часцей пераследавалі за данаты. За адзін дзень месяца праваабаронцы прызналі палітзняволенымі адразу 12 чалавек, якія былі заключаныя пад варту за ахвяраванні ў падтрымку нефармальных супольнасцяў і арганізацый.

Таксама адбыўся ўсплёск спраў, узбуджаных сілавікамі за «фінансаванне экстрэмісцкага фарміравання, экстрэмісцкай дзейнасці і тэрарыстычнай дзейнасці». За чэрвень адбылося не менш як 7 прысудаў такога кшталту.

Чым можна патлумачыць гэты ўсплёск, чаму ўлады прыраўноваюць праявы грамадзянскай салідарнасці і ўзаемападтрымкі да экстрэмізму і ці варта чакаць працягу тэндэнцыі — гэтыя пытанні Филин абмеркаваў з юрысткай праваабарончага цэнтру «В*сна».

У мэтах бяспекі экспертка пажадала захаваць ананімнасць. (Нагадаем, у Беларусі «В*сну» пазбавілі дзяржрэгістрацыі, уся інфармацыйная прадукцыя прызнаная «экстрэмісцкай», а шасцёра «вясноўцаў», у тым ліку старшыня арганізацыі Алесь Бяляцкі, знаходзяцца за кратамі — Ф).

— Складана адназначна сказаць, у чым дакладная прычына таго, што ранейшыя пагрозы крымінальным пераследам за данаты сталі рэчаіснасцю, бо, як заўсёды, у рэпрэсій няма логікі, якая мусіць быць у законных дзеяннях.

Прыходзіцца зноў казаць пра прававы дэфолт і чалавечы фактар. Магу толькі разважаць і меркаваць, што новая хваля рэпрэсій за данаты можа быць звязана або з помстай, або са справаздачнасцю, або нават з тым, што шмат людзей перасталі ісці на дамову з супрацоўнікамі і іх схема з шантажом перастала даваць свой плён, таму цяпер пераслед накіраваны на пакаранне і запалохванне. Або ў іх ёсць і іншыя трыгеры, якія я зараз не магу ўвязаць з іх дзеяннямі.

На жаль, весці гаворку пра нейкую зразумелую логіку і сістэмныя дзеянні не выпадае.

— Як наогул з пункту гледжання права расцэньваць тое, што робяць улады, абвяшчаючы «экстрэмізмам» грамадзянскую салідарнасць?

— Экстрэмізм — тэрмін, па якім нават міжнародная супольнасць не вызначылася, што і праяўляецца ў даволі шырокіх фармулёўках. Такой дакладнай нявызначанасцю ў свой час скарысталіся і беларускія заканадаўцы пры прыняцці закону «Аб процідзеянні экстрэмізму», праігнараваўшы нормы мяккага права, то бок тыя, якія даюць рэкамендацыі, як варта рэгуляваць гэтую сферу.

Такім чынам, на сённяшні момант мы маем не скрайнія праявы радыкальных ідэй, а пытанні грамадскага, палітычнага, культурнага жыцця людзей, у тым ліку, салідарнасць пад пагрозай. Салідарнасць і ўзаемападтрымка, на погляд рэжыму, гэта небяспечныя, шкодныя для яго дзеянні, якія ён намагаецца знішчыць.

Запалохванне людзей мы можам бачыць не толькі па рэпрэсіях за данаты, але і па кропкавых рэпрэсіях за лісты, сістэмных — за лайкі і каментары, як гэта было ў выпадку з гібеллю Андрэя Зельцара. Але гэта ўжо іншае пытанне, вартае асобнай гутаркі.

— На вашу думку, ці варта чакаць, што тэндэнцыя пераследу за данаты працягнецца, а рэпрэсіўныя практыкі стануць яшчэ больш жорсткімі? Улады ж абяцалі, што будуць «вычышчаць» усіх…

— Так, лепш быць падрыхтаванымі да горшага. Скажу ад адваротнага: няма падстаў лічыць, што будзе нейкая палёгка або што гэтым рэпрэсіі абмяжуюцца. Таму мае рэкамендацыі: сачыць за лічбавай гігіенай, прачытаць на 20 хвілін кнігу Уладзіміра Альбрэхта, якая дае разуменне, як праходзяць допыты ў такой дзяржаве, як наша, і як не сказаць лішняга.

Калі ў вас ці вашых сяброў, блізкіх узнікае такая сітуацыя з данатамі, варта звярнуцца да гайду, распрацаванага праваабаронцамі «В*сны», і звярнуцца да нашых юрыстаў па кансультацыю праз тэлеграм ці электронную пошту (усе кантакты ёсць на сайце, які дасяжны з Беларусі праз VPN).