Наталля Васілевіч: «У Беларусі трэба «лятаць нізенька», каб застацца па-за радарамі, якія хочуць знайсці і знішчыць усё жывое»

Кожны месяц «Хрысціянская Візія» робіць маніторынг хрысціян, якія пацярпелі ад пераследу рэжыму. І часам, зазначае мадэратарка групы Наталля Васілевіч, бывае складана паставіць кропку ў гэтым аглядзе, бо і ў апошні дзень месяца можа прыляцець навіна пра арышт верніка альбо святара.

— Усё новыя рэпрэсіі, пастаянны ціск адчуваецца, і ніколі такога не было, каб не было пра што напісаць, — гаворыць тэалагіня ў эфіры Еўрарадыё. — І пратэстанты, і праваслаўныя, і каталікі церпяць ад рэпрэсій. Але цяпер мы бачым, што чамусьці каталікі, менавіта святары, церпяць ад рэжыму найбольш.

«Дыпламатычны стыль нунцыя — дзейнічаць нябачна»

Чаму на гэты пераслед, на дзеянні ўладаў датычна Чырвонага касцёла не рэагуе Ватыкан — прынамсі, ягоны прадстаўнік у Беларусі? Апостальскі нунцый Антэ Ёзіч, завяршаючы сваю місію, сустрэўся з правіцелем і знешне прыязна выслухаў усе ягоныя заявы пра «супадзенне поглядаў кіраўніцтва Беларусі і Ватыкана» на пытанні бяспекі і міру. Пасланніку — і Ватыкану — усё адно, што адбываецца ў краіне?

— Дыпламатычны стыль Антэ Ёзіча — дзейнічаць нябачна, не прыцягваючы ўвагі медыя, — гаворыць Наталля Васілевіч. — Як самалёты, каб іх не запеленгавалі сродкі супрацьпаветранай абароны — ляцяць нізенька. Гэтаксама і Антэ Ёзіч спрабаваў максімальна «лятаць нізенька», менш «свяціцца».

Помню, нам стала вядома са сваіх крыніц, што Антэ Ёзіч наведаў у зняволенні Вольгу Залатар — гэта маці пяці дзяцей, каталічка, актывістка, якая атрымала чатыры гады зняволення і перацярпела ў СІЗА на Валадарцы катаванні. Гэта вельмі рэдкая з’ява, калі ў кагосьці атрымліваецца прабіцца да чалавека, якога рэжым ужо захапіў у палон — у Антэ Ёзіча гэта атрымалася, і тое, што ён пагаварыў з ёй, перадаў малітоўнік, ружанец, вельмі добра яго характарызавала.

Але калі мы пра гэта паведамілі, каб натхніць іншых людзей, нас папрасілі было гэтую інфармацыю зняць. Рабіць гэтага ў выніку мы не сталі, бо звесткі ўжо разляцеліся па медыя. Але зразумелі, што «падсвечванне» такіх рэчаў можа нашкодзіць нунцыятуры выконваць гэтую гуманітарную місію, перашкодзіць  іншым людзям.

Так што дыпламатычная стратэгія нунцыятуры прадугледжвае ў тым ліку і тое, каб сядзець у фатэлях, усміхацца дыктатару, піць з ім шампанскае.

Можна не пагаджацца з гэтым, казаць, што Ватыкан — у першую чаргу дзяржава, якая звязаная з каталіцкім касцёлам. А касцёл — тая інстытуцыя, якая павінна казаць праўду, гучна, на ўвесь свет крычаць яе і заўсёды адстойваць справядлівасць і правы чалавека, інакш яна страчвае свой аўтарытэт. І што ўсякая гульня са злом, гульня з дыктатарамі — гэта здрада маральнай пазіцыі.

Аднак можна сказаць, што ёсць іншыя крытэры, і часам можна прамаўчаць для таго, каб сказаць нешта пазней, каб выратаваць чыёсць жыццё, чыюсьці свабоду. І тут ніколі не ведаеш, што слушна.

Нам цяжка ацэньваць сёння дзейнасць Антэ Ёзіча ў Беларусі, таму што няма дасягу да інфармацыі, што адбывалася насамрэч па-за межамі публічнага поля. Магчыма, там ішлі зусім іншыя дыскусіі, і нунцый праяўляў адпаведную цвёрдасць?

«Беларусь не ў прыярытэтах у цяперашні момант»

— Так, «Хрысціянская Візія» як маніторынгавая група, група хрысціян, якая клапоціцца пра публічнае сведчанне цэркваў у Беларусі, вельмі часта крытыкавала і Ватыкан, і Ёзіча, і гэтую стратэгію пагаджальніцтва з уладамі. Але на сёння я лічу, што адэкватна і справядліва ацаніць гэты перыяд і таго, што атрымалася ці не атрымалася дасягнуць, мы зможам толькі ў вольнай Беларусі, калі атрымаем дасяг да больш шырокай інфармацыі і пабачым усю карціну.

Разам з тым, дадае Наталля Васілевіч, ужо сабраная цэлая кніга з лістоў і зваротаў палітвязняў і іх сваякоў, у тым ліку Святланы Ціханоўскай, да Папы Рымскага — і беларусы дамагліся, каб перадаць яе ў Ватыкан, — але адказу не атрымалі.

— Пагаджуся з тым, што мы пакінутыя без увагі Ватыкана, Беларусь не ў прыярытэтах у цяперашні момант, асабліва пасля пачатку расійскай агрэсіі супраць Украіны. Беларуская трагедыя для многіх не выглядае больш такой драматычнай і патрабуючай неадкладнай публічнай рэакцыі, як вайна.

Тым больш, хоць многае сышло ў падполле, хоць працягваюцца рэпрэсіі, але ў Беларусі рэлігійнае жыццё ёсць, сокі жыцця з грамадства не выйшлі. Мяркую, што і нунцый гэта ведае, і верыць, што рана ці позна ў Беларусі адбудуцца змены — але пакуль трэба патрываць, «лятаць нізенька», каб застацца па-за радарамі, якія хочуць знайсці і знішчыць усё жывое.

«Людзі не хочуць хадзіць у царквы»

Вонкава падаецца, што праваслаўная царква ў Беларусі, у адрозненне ад усіх іншых канфесій, умацавала свае пазіцыі і абласканая ўладамі. Але не ўсё так адназначна, гаворыць тэалагіня, і акрамя Веніяміна, што бласлаўляе АМАПаўцаў, ёсць зусім іншыя праявы сапраўды беларускай салідарнасці і ўзаемападтрымкі сярод вернікаў і святароў.

—  Але ж мне многія беларускія святары пішуць, што вельмі ўпала наведвальнасць цэркваў. Людзі не хочуць хадзіць у цэрквы — гэта пачалося яшчэ падчас кавіду, але пасля 2020 і асабліва 2022 году становіцца ўсё больш вялікай праблемай.

Можна нават па відэа паглядзець: на вялікіх службах, дзе раней вернікі стаялі шчыльненька, цяпер бачныя прагалы. Людзей у праваслаўных цэрквах стала нашмат менш, і я думаю, што гэта таксама рэакцыя.

Людзі «галасуюць нагамі». Гэта значыць, выязджаюць з краіны, перастаюць хадзіць на масавыя мерапрыемствы. Магчыма, не ўсе дэманстратыўна гэта робяць, але паказваюць сваё стаўленне.

Мы знаходзімся ў той кропцы, калі вельмі цяжка чакаць ад грамадства нейкіх публічных стэйтментаў, але пры гэтым такія заявы адбываюцца на штодзённым узроўні і ў кожным месцы.