«Наша дачка ўжо ведае, што ў адміністрацыі жыве Бармалей»

Яму было 29, калі дактары паставілі страшны дыягназ: рак. Яна страціла любімага мужа – аператара ОРТ Дзмітрыя Завадскага. Як пачалася гісторыя кахання гэтай пары? Ці складана ўжыцца ў сям’і двум палітолагам, і што трэба дзеля таго, каб выхаваць дзіцёнка сапраўдным беларусам?

У межах праекта «Жыццё (не)звычайнага беларуса» «Салідарнасць» пабывала ў гасцях у Святланы Завадскай і Сяржука Бахуна.

Сяржук лічыць, што сустрэць Святлану яму дапамагло …няшчасце.

— У 2005-ым мне зрабілі аперацыю па анкалогіі. Праўда, дактары спачатку вырашылі, што гэта сіфіліс, і раілі грэць лімфавузел. Дзякуй Богу, маці адгаварыла. А потым высветлілася, што гэта рак. Мне было 29. Хвароба змяніла маё стаўленне да жыцця. Пасля таго, як ачуняў, я радуюся кожнаму пражытаму дню.

Яны пазнаёміліся ў санаторыі ў Друскеніках, куды абодва прыехалі па запрашэнні праваабаронцы Людмілы Гразновай.

— Памятаю, ён увесь час быў галодны, — узгадвае Святлана. — І мы з суседкай запрасілі яго да сябе на гарбату, каб пачаставаць. Увесь вечар размаўлялі, і нават не заўважылі, як час прайшоў. Калі ён сыходзіў, мая суседка сказала: «Ну, усё, прапаў хлопец!». Я не паверыла.

Сяржук стаў хадзіць да мяне кожны вечар. Ён не даваў мне праходу. Нават у Друскеніках адбіў мяне ў летувіса.

Калі развітваліся, я запрасіла Сяржука: «Будзеш у Менску — заходзь у госці». Ён вельмі хутка скарыстаўся запрашэннем. Праз два тыдні пасля знаёмства зрабіў мне прапанову. Напісаў для мяне верш. Пярсцёнак з дыяментам падараваў. Але я не згадзілася.

Сяржук: Я падумаў: мо малы дыямент?

(Смяюцца).

Святлана: Мне трэба было падумаць. Праз некалькі месяцаў Сяржук мне другую прапанову зрабіў. Прывез мне з Францыі бранзалецік з трох відаў золата. Калі распавяла пра гэта жонцы брата, тая параіла: «Святлана, згаджайся! Бо мне рабілі прапанову два разы, а трэцяга раза не дачакалася, і давялося самой прапаноўваць праз восем год». Я пагадзілася і не шкадую пра гэта.

Сяржук адрозніваўся ад мужчын, якіх я ведала. Памятаю, як ён аднойчы засмяяўся, і мне падалося, што смяецца Дзіма… Ён моцны духам чалавек. З ім вельмі проста ў адносінах. І беларускамоўны – у адрозненне ад мяне.

Сяржук: Калі я сказаў, што з Берасця, яна думала: «Дзе гэтае Берасце? Што за горад такі?». (Смяецца).

— Святлана, ты раней расказвала, як чатыры гады пасля знікнення мужа Дзмітрыя Завадскага жыла ў стане безвыходнасці і адчаю, і кожную ноч бачыла яго ў сне. А потым усё скончылася, і Дзіма сказаў: «Я цябе адпускаю, у цябе будзе іншае жыццё».

— Так. З таго дня ён перастаў мне сніцца.

У наступным годзе я сустрэла Сяржука. А праз тры гады пасля вяселля з’явілася Адэлька. Пра цяжарнасць я даведалася ў той самы дзень, калі старэйшы сын Юра паступіў у інстытут.

— Як дачка змяніла вашае жыцце?

Святлана: Мы амаль тры гады жылі для сябе, а са з’яўленнем Адэлі ўсё стала іншым. Памятаю, як Сяржук запытаўся: «А калі было нашае вяселле, што рабіла дачка? З кім мы яе пакідалі?» (Усміхаецца). Яму падавалася, што Адэля заўседы была з намі.

Сяржук: Я марыў пра дзяцей. У татавай сям’і было дзевяць дзяцей, у мамінай — восем. Тым больш я як чалавек ідэйны марыў, каб камусьці перадаць свае каштоўнасці, выхаваць сапраўдным беларусам.

Праўда, мой рэцэпт выхавання яшчэ не сертыфікаваны. (Смяецца). Шмат ёсць сем’яў ідэйных, а дзіця вырастае безыдэйным. Ёсць некаторыя пісьменнікі — беларускамоўныя, а дзеці іх — рускамоўныя. Здавалася б, твой бацька ў падручніку па літаратуры, а ты гэтай мовай не карыстаешся…

Што тычыцца мяне, я стараюся выхоўваць асабістым прыкладам. Больш размаўляць з дачкой. Для нас, дарэчы, беларуская мова не матчына, а татава. Я імкнуся больш даць Адэльцы беларушчыны, каб яна, калі падрасце, сама зрабіла выбар.

Святлана: Яна ўжо зараз звяртаецца да таты па-беларуску, а да мяне — па-расейску.

Сяржук: Мы хацелі б аддаць яе ў беларускамоўную групу ў садку. Калі я год таму прыйшоў да загадчыцы дзіцячага садка, кажу ей: «Добры дзень!». А яна адказвае: «У нас русскоязычный садик». Адразу ўзнікла сцяна непаразумення, і я сказаў, што ў гэтым годзе мы ў садок не пойдзем. Жаданне было простае: каб з дачкой гаварылі па-беларуску ў групе. А нам сказалі, што «нашыя выхавацелькі не размаўляюць па-беларуску», «а мы не ўмеем, не хочам, нам мала плацяць».

Мы не прасілі адмыслова для нас ствараць беларускамоўную групу. І пасля той размовы мне стала ніякавата.

Зараз будзем зноў спрабаваць дамовіцца. Тым больш, крыўдна, што гэта адбываецца ў сталіцы, якая, здавалася б, павінна быць цытадэллю беларушчыны. А тут наадварот. На ўвесь Фрунзенскі раен, дзе мы жывем, адзін беларускамоўны садок.

Мне, дарэчы, прапанавалі дзіцёнка вазіць у Кунцаўшчыну. Але чаму я павінен аддаваць дачку ў садок на канцы горада, калі ёсць побач з домам? Мы вырашылі, што яшчэ раз пагаворым з загадчыцай садка.

— Сяржук, а як былы маладафронтавец адрэагуе, калі ў групе ў дзіцячым садку ўбачыць партрэт Лукашэнкі? Такое часам сустракаецца.

Сяржук: У маім класе вісеў партрэт Брэжнева, але ж я не стаў камуністам. (Смяецца). Калі педагогаў прымушаюць гэта рабіць, і яны баяцца за свае месцы, хай вешаюць. Я прыходжу ў іхняе памяшканне і не магу загадваць.

Святлана: Самае галоўнае, што мы будзем ей распавядаць дома на гэты конт.

Сяржук: Адэлька ўжо ведае хто жыве ў адміністрацыі.

— І хто?

Сяржук: Бармалей.

— А што Адэлька яшчэ ведае пра нашую краіну?

Сяржук: Ведае, што яна мае назву Беларусь, як выглядае герб «Пагоня».

Пакуль яна свет пазнае праз казкі. Вельмі любіць кніжку Сяргея Вітушкі «Дзінь-Дзілінь» і зборнік казак «Залатая яблынька», які Уладзімір Арлоў падараваў.

— Вы абодва палітолагі па адукацыі. Ці адбываюцца ў вашай сям’і спрэчкі на тэму палітыкі?

Святлана: Канечне. І яшчэ якія баталіі!

Сяржук: Я кансерватыўных поглядаў, а Святлана — ліберальных. Таму ясна, мы ідэалагічна розныя. Напрыклад, нядаўна тактыку байкоту парламенцкіх выбараў абмяркоўвалі.

Святлана: Як палітолагі мы не павінны гаварыць пра байкот, бо гэта непрафесіянальна. Але мы сыйшліся на адным: ні байкот, ні ўдзел у выбарах нічога не вырашаюць.

Тыя, хто заклікае ісці на выбары, прыводзяць аргумент: твой бюлетэнь не выкарыстаюць члены камісіі. На маю думку, у сітуацыі, калі фальсіфікуюцца выбары, без розніцы, прыйдзеш ты на ўчастак ці не, бо галасы «падлічваюць» без бюлетэней.

З іншага боку, прыхільнікі байкоту апелююць да таго, што не будзе створаная масавасць на ўчастках. І камеры ўбачаць, што мала людзей. Паверце, знойдуць і камеры, і людзей, каб паказаць па БТ.

Сяржук: Я згодны з галоўным рэдактарам «Салідарнасці» Аляксандрам Старыкевічам: абедзве гэтыя тактыкі вядуць да паразы. Таму якую б тактыку ні абрала апазіцыя, выбары будуць прайграныя, бо ў нас іх няма. Галасы ніхто не лічыць. Усе роўна перамогуць тыя, каму гэта патрэбна.

Святлана: Канечне, апазіцыя павінна працаваць з людзьмі пастаянна. Не толькі ў перыяд выбараў. Адная кампанія скончылася і пачынаецца наступная. Але ўлічваючы, у якой краіне мы жывем, калі забаронена працаваць з людзьмі, выбары – легальная магчымасць гэта рабіць. З іншага боку, калі ўдзельнічаеш у кампаніі – ты бярэш удзел у легалізацыі ўлады. Байкот таксама не варыянт, бо ты не працуеш з людзьмі. Я лічу, што шмат часу згублена, і ўлада настолькі ўмацавалася, што зняць яе з дапамогай выбараў нерэальна. Хіба што Лукашэнка паследуе прыкладу Піначэта і з упэўненасцю, што выйграе, вырашыць правесці сапраўды дэмакратычныя выбары…

Сяржук: Выбары – гэта не толькі падлік галасоў. Гэта цэлы працэс – агітацыя, свабода сходаў, празрыстасць электаральнага працэсу, роўны доступ да СМІ… Калі па тэлебачанні кажуць увесь час, што апазіцыя такая-гэткая, і да 1994 года ў нас усё было кепска – і паказваюць Пазняка і Шушкевіча, у галовах гледачоў яны вінаватыя. Людзі гавораць штампамі.

Святлана: За тры гады, якія мы гуляем з Адэляй у нашым раёне, я адзін толькі раз бачыла бабулю з «Народнай воляй» у руках…

— Чаму нашая апазіцыя слабая, на думку двух палітолагаў?

Святлана: Я не лічу, што яна слабая. Умовы, у якіх яна знаходзіцца, вельмі паўплывалі на яе працу. Давайце паглядзім на прэзідэнцкія выбары 2010 году. Нас можна было у Кнігу рэкордаў Гінэса заносіць па колькасці кандыдатаў, якія патрапілі за краты пасля падліку галасоў. Апазіцыя якіх яшчэ краін працуе у такіх умовах?

— Да чаго мы ідзем? Якія будуць вашыя прагнозы?

Святлана: Цяжкое пытанне... Нельга было уводзіць у Беларусі прэзідэнцкую рэспубліку. Бо калі ў любы пераходны перыяд уводзіцца прэзідэнцкае кіраванне, яно заўсёды вядзе да аўтарытарызма. Так атрымалася ва ўсіх былых савецкіх рэспубліках, якія абралі такую форму праўлення.

Але рана ці позна любому аўтарытарнаму рэжыму прыйдзецца праводзіць лібералізацыю эканомікі. І калі 30% прадпрыемстваў застануцца ў руках дзяржавы, а 70% будуць знаходзіцца ва ўласнікаў, ў гэты перыяд уладам давядзецца праводіць сумленныя выбары. Сама сітуацыя прымусіць Лукашэнку правесці іх.

І Расія не зможа карміць нас бясконца. Людзі нашыя прывыклі да гэтага. Кажуць, расіяне нас кінулі ў цяжкі момант. Абывацелі нават абвінавачваюць у крызісе Расію, маўляў, нам не далі своечасова крэдытаў.

Ёсць і другі, радыкальны, варыянт змены рэжыму — рэвалюцыя.

Сяржук: Мы маглі б не дапусціць прыходу Лукашэнкі, калі б у нас была нацыянальная дзяржава. Разарвалі наш сцяг, выцеснілі мову ў гетта, народ гэта дазваляе пакуль што, маўчыць.

Святлана: Ты глядзі, якім шляхам да нас прыйшлі перамены. Як мы атрымалі незалежнасць? Мы сталі суверэннай дзяржавай запазычаным шляхам. І тып культуры, які пануе ў краіне, уплывае на палітыку.

Сяржук: На маю думку, перамены кожны чалавек павінен пачынаць з сябе. Напрыклад, мы чакаем, што апазіцыя прыйдзе і дасць нам свабоду, ці што Еўропа нам дапаможа санкцыямі, ці Расія газавымі войнамі…

Калі мы хочам пераменаў, нам нічога не перашкаджае выпісваць незалежную прэсу, размаўляць па-беларуску, быць свабодным. Ты гэтага не зрабіў? Тады якое маеш права абвінавачваць, што нехта не прынес табе перамены?

У свой час я марыў паступаць у акадэмію міліцыі, а пасля рэферэндуму 1995-га, калі адбылося пасягненне на мае каштоўнасці, калі змянілі сімволіку, мову зраўнялі з расейскай, я прыйшоў у «Малады фронт».

Святлана: Чалавек не цэніць тую свабоду, якую не здабыў сам. Як у 90-х, калі людзі атрымаўшы незалежную дзяржаву, скардзіліся, што бядней жыць сталі.

— Тое ж адбываецца і цяпер. Людзей хвалюе тое, што сацыяльнае малако прапала… І гэта сапраўды трагедыя для пенсіянера.

Святлана: Але ж гэта сведчыць пра тое, што мы рабы. Нам чамусьці патрэбнае таннае сацыяльнае малако. Нас шчыплюць, як тых кур, даюць нейкі мінімум, каб мы нікуды не маглі з’ехаць. А чаму? Якая ў нас дапамога на дзяцей, пенсіі, заробкі? Замежнікі дзівяцца, калі чуюць пра іх памер.

Чаму людзі не могуць набыць малако без датацый? Чаму мы так жывем? Чаму ў нас такая пенсія нізкая, заробак?

Вернападданніцкі тып культуры характэрны для дзяржаў у пераходны перыяд. І ў нас няма таго часу які быў у заходняй Эўропе, каб сфармаваць дэмакратычны тып палітычнай культуры. Для гэтага дзяржава мусіць даваць сваім грамадзянам веды аб каштоўнасцях дэмакратыі, аб ролі палітычных інстытутаў…

Нашая дзяржава гэтага не дае, таму нам трэба самім развівацца. А ў нас адбываецца так, што, напрыклад, палітычныя партыі як быццам бы не існуюць для людзей. Між іншым, гэта адзін з асноўных элементаў палітычнай сістэмы.

Я пісала дыпломную працу па тэме «Фарміраванне шматпартыйнасці ў Рэспубліцы Беларусь». Выкладчыца кафедры паліталогіі здзівілася: «Так у нас жа партый няма. Адна толькі хіба «Белая Русь». У мяне заняло мову. Гавару: «Белая Русь» – гэта грамадскае аб’яднанне. А партый у нас 15».

— Пра мазахізм беларусаў даўно анекдоты складаюць. Як павесілі беларуса, а ён выжыў, бо прыцярпеўся. Нядаўна чытала ўспаміны Вінцэся Мудрова, як аўтар, прачытаўшы творы нашых пісьменнікаў, у якіх з хваравітай асалодаю апісваліся ваенныя нястачы і пакутніцкі лес вясковых бабуль, канчаткова пераканаўся ў мазахісцкім пачатку беларускай душы. Як на вашую думку, мазахізм – наша нацыянальная рыса?

Сяржук: Я не лічу, што мы мазахісты. Мы нацыя, якая перанесла 70 гадоў савецкай улады, у нас змагаліся з нацыяналізмам, і пасля 1939 году адзінкі з нашае эліты засталіся на свабодзе...

Калі мы ўзновім свае сілы, гэта толькі час пакажа. Мы захаваліся як нацыя, захавалі сваю мову, культуру, але развіваць іх пакуль не можам. І дзяржава гэтаму не спрыяе. Але наперадзе ў нас вечнасць.

Святлана: Зразумела, кожнае пакаленне хоча, каб менавіта ў яго перыяд нешта змянілася, бо жывем адзін раз і хочам жыць добра.

Сяржук: Ніхто нам нічога не павінен даваць. Мы самі павінны браць тое, што хочам.

«Салідарнасць» працягвае праект «Жыццё (не)звычайнага беларуса». Чакаем вашых прапаноў і запрашэнняў у госці на кухонныя пасядзелкі на gasetaby@gmail.com.