«Міліцыянты падганялі нас па-нямецку "Schneller, Schneller...!"

Самае цікавае з ан-лайн канфэрэнцыі з доктарам гуманітарных навук, дыпляматам, публіцыстам, грамадзкім дзяячом Марыюшам Машкевічам, які 24 сакавіка 2006 г. быў затрыманы міліцыяй на Кастрычніцкім пляцы ў Менску падчас пратэстаў прыхільнікаў пераменаў і быў пакараны арыштам на 15 сутак, на сайце Радыё Свабода.

Раскажыце, што было самым цяжкім пры арышце і ў турме на Акрэсьціна.

Сам арышт ня быў страшны. Умовы цяжкія, але ніштаватыя. Падобныя арышты памятаю ў Польшчы ў 1980-я гады — той самы смурод, цесната, цьвёрдыя дошкі для спаньня, ежа, якую жах браць у рот. Найгоршым і самым непрыемным перажываньнем была акцыя спэцназу на Пляцы. У нас была трывога за тое, як яны сябе з намі павядуць, што з намі зробяць. Іхная брутальнасьць выявілася толькі ў машынах, дзе нас білі, але пазьней у арышце яны былі агрэсіўныя толькі ў словах — не зьбівалі. Самае дзіўнае, што я чуў з вуснаў міліцыянтаў, гэта тое, што калі яны нас падганялі па-нямецку "Schneller, Schneler...!" Я падумаў тады, што нацызм сапраўды вельмі блізкі да бальшавізму.

Господин Посол, как Вы считаете, достаточно ли белорусская оппозиция акцентирует за границей вопрос отсутствия полноценного информирования белорусских граждан?

Думаю, што выказваньні лідэраў апазыцыі аб адсутнасьці мэдыяў і інфармацыі — вельмі гучныя. Гэта якраз Эўропа глухая да іх, і мне крыху за Эўропу сорамна, што яна так млява і так мала робіць у межах Эўразьвязу, каб даць беларусам доступ да незалежных крыніцаў інфармацыі.

Хто на Вашую думку, варты Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры ў Польшчы і Беларусі?

Я лічу, што Польшча пакуль вычарпала свой ліміт узнагародаў Нобэля па літаратуры. Некалі я вельмі разьлічваў на Нобэля для Збігнева Гербэрта. Але не заўсёды гэтак атрымліваецца, што найлепшыя пісьменьнікі ўзнагароджваюцца пры жыцьці. Шкадую, што Беларусь не атрымала Нобэлеўскай прэміі ў асобе Васіля Быкава. Спадзяюся, што неблагія шанцы мае Рыгор Барадулін (“Ксты” — геніяльная кніга), а таксама мой сябра Ўладзімер Арлоў. За пераклады я даў бы Нобэля Васілю Сёмуху. Прачытайце хаця б ягоны найноўшы пераклад Рылькэ. Гэта вяршыня майстэрства паэтычнага перакладу.

Каго зь беларускіх палітыкаў Вы лічыце вызначальнымі ў гісторыі Беларусі?

Я лічу, што гэта Францыск Скарына (у галіне культуры), нашыя агульныя героі Тадэвуш Касьцюшка і Кастусь Каліноўскі. Сярод сучасных палітыкаў высока ацэньваю Ганчара і Карпенку. З тых, што жывыя, найбліжэйшыя мне Шушкевіч, Мілінкевіч і Статкевіч. Але я таксама высокай думкі пра Анатоля Лябедзьку, Яраслава Раманчука і Міхаіла Марыніча. Па-мойму, незвычайнай індывідуальнасьцю зьяўляецца Аляксандар Казулін. Вельмі яму спачуваю, што ён вымушаны цяпер сядзець у турме. Я веру ў тое, што пасьля свайго вызваленьня ён стане моцнай апорай дэмакратычнага руху.

Спадар Марыюш! Ці хіба ў Польшчы вырашаны усе праблемы? Я быў у Польшчы у кастрычніку мінулага года. Праехаў па краіне. Ведаеце, мяне засмуціла ў якім загоне сёння сельская гаспадарка. Такое уражанне, што акрамя яблык Порльшча больш нічога не вырошчвае. А чаго мне стоіла праехаць на аўто з Варшавы у Кракаў! Дарогі кепскія, вузкія з выбоінамі. На пляцу Кракаўскім — Рынкавай плошчы ад жабракоў нельга прайсці!

Адрозьненьняў паміж сучаснай Польшчай і Беларусьсю шмат. Дарогі ў Беларусі, пэўна ж, нашмат лепшыя. Я заўсёды так лічыў. За 16 гадоў дэмакратыі нашая краіна не змагла разжыцца добрай дарожнай інфраструктурай. Сваркі палітыкаў, няпэўнасьць ураду, незадавальненьне грамадзтва станам эканомікі — гэта ўсё сьвятая праўда што да Польшчы. Але я рады, што пра новыя скандалы, праблемы і непарадкі ў эканоміцы магу штодня раніцаю чытаць у сьвежай газэце, што ня змушаны дачувацца пра гэта з заглушваных перадач Радыё Свабода / Радыё Свабодная Эўропа.

Наколькі мне вядома, вы былі актыўным барацьбітом супраць таталітарызму ў Польшчы ў 1980-ых гадох... Чым, на вашую думку, адрозьньваюццца ўмовы барацьбы ў тагачаснае Польшчы і зараз у Беларусі? Як адрозьньваюцца ўмовы побыту за кратамі?

У палітычным сэнсе Польшча 1980-х і цяперашняя Беларусь мала чым розьняцца. Вяртаючыся зь Менску па адбыцьці там арышту, я меў уражаньне, што цяпер 1986 год і я акурат вяртаюся з арышту (48-гадзіннага) пасьля дэманстрацыі, у часе якой крычаў разам зь іншымі студэнтамі: “Салідарнасьць! Салідарнасьць!” У 1987 годзе я адмовіўся прыносіць вайсковую прысягу: па-першае таму, што нашая армія ўдзельнічала ў такіх ганебных акцыях, як уварваньне ў Чэхаславаччыну, а па-другое таму, што ў тэксьце прысягі было згадка пра супрацоўніцтва з Савецкай Арміяй. Я не хацеў, як і многія мае калегі тады, каб нейкая група вайсковых ідэолягаў рабіла за мяне выбар. Удзел у маніфэстацыі на Плошчы ў Менску лічу за свой абавязак і падставу для гонару — бо стаяў рука ў руку з найлепшай і найадважнейшай часткаю беларускага народу. Я не зрабіў нічога вялікага: такі самы маральны выбар, як той у 1987-м.

Як сябе адчувае пан? Што звязвае пана з Беларусьсю, бо вядома, што далёка не кожны паляк адважыцца на такое?

Дзякуй, са здароўем усё нармальна. Вяртаюся да нармальнага жыцьця. Што датычыць майго сэрца, яго частка засталася ў Беларусі. Гэта зьвязана з маёй працай. Я пачаў працаваць у 1991 годзе ў Вільні, дзе было шмат сустрэч зь беларусамі. Я памятаю, як Ян Павал ІІ прыехаў у Вільню, прывітаў беларусаў ля Вострай Брамы. Я тады зразумеў, як Вільня важная для беларускай нацыі. Я там якраз жыў побач, у 20 мэтрах ад Вострай брамы. Тады зразумеў, што Вільня частка ня толькі літоўскай, польскай, габрэйскай культуры, але культуры беларускай. А далей была цікавая праца — арганізаваць консульства ў Горадні. Калегі вельмі зьдзіўляліся, што я туды паехаў. Для мяне было важна, што Горадня вельмі блізкая да Вільні. Я памятаю першыя сустрэчы зь Мілінкевічам, які быў віцэ-мэрам Горадні. Мы плянавалі пытаньні беларуска-польскага разьвіцьця ў Горадні. Мы працавалі ня толькі з польскай дыяспарай, а зь беларусамі і прадстаўнікамі іншых дыяспараў (габрэйскай, нямецкай). Тады міністар Герэмэк папрасіў мяне стаць амбасадарам Польшчы ў Беларусі. Я пагадзіўся. Калі пераехаў у Менск і пачаў працу, то закахаўся ў Беларусь.

Ці будзе калі-небудзь Беларусь у Эўразьвязе або мы так і застанемся другараднымі расейцамі, якія будуць надалей глядзець толькі ў бок Масковіі?

Так пэсымістычна ў Польшчы ўсе думалі яшчэ ў 1989 годзе. Я думаю, што шмат хто зь беларусаў яшчэ не гатовы на такі “скок ў глыбокую ваду”. Эўразьвяз — гэта структура, якая патрабуе шматгадовай падрыхтоўкі. Патрабуе, у прыватнасьці, цяжкіх і непапулярных рашэньняў у эканоміцы, у сфэры сацыяльнай апекі, у спосабах кіраваньня. Думаю, што зьмены адбудуцца ў блізкім часе, спадзяюся, што ўжо празь некалькі гадоў Беларусь зможа падпісаць партнэрскую дамову з Эўразьвязам і пачаць паволі набліжацца да нас. А Расея мае быць для ўсіх нас прадметам асаблівага клопату і прыязнасьці, бо гэтая вялікая краіна ня можа застацца ўзбоч Эўропы: гэта ж глыбока эўрапейская краіна. Таму я веру, што мы, палякі, а таксама ўкраінцы і беларусы пераканаем нашых расейскіх сяброў, каб яны былі разам з намі.