Бесараб: «Беларускім прадпрыемствам грошы вельмі патрэбныя, і ў цяперашніх варунках для іх «вайна — маці родная»

Баранавіцкі авіярамонтны завод паведаміў, што будзе вырабляць сумесна з Уральскім заводам грамадзянскай авіяцыі беларуска-расійскі самалёт «Асвей», і нават паказаў здымкі, як будзе выглядаць паветранае судна.

Прычым зараз, паводле слоў беларускага віцэ-прэм’ера Пятра Пархомчыка, судна знаходзіцца на этапе распрацоўкі і праектавання, а першы вопытны ўзор самалёта мусіць быць прадстаўлены ўжо напрыканцы 2026 — пачатку 2027 года. І далей цягам некалькіх гадоў запланавана выпусціць не менш 180 «Асвеяў», палову з якіх ужо замовіла РФ.

Як паведамляецца на сайце Баранавіцкага авіярамонтнага завода, задача канструктараў — стварыць самалёт, які будзе спалучаць «высокую вытворчасць і эканамічнасць пры перавозцы пасажыраў і грузаў». Адметнасцю «Асвея» мусяць быць «выключная надзейнасць і бяспека ў эксплуатацыі, у тым ліку ў экстрэмальных кліматычных умовах».

Зрэшты, сумневы ўзнікаюць не толькі наконт надзейнасці. Звяртаюць на сябе ўвагу і іншыя супярэчнасці. Міжурадавае пагадненне аб вытворчасці беларуска-расейскага самалёта было падпісана толькі ў сярэдзіне красавіка 2024 года, а выпусціць яго абяцаюць ужо праз тры гады — ці не занадта хутка для грамадзянскай авіяцыі, дзе праца канструктараў, вытворчасць, выпрабаванні доўжацца часам дзесяцігоддзі?

І яшчэ: у беларускіх медыя «Асвей» часта называюць пасажырскім 19-месцавым самалётам, у той час як завод указвае —«лёгкі шматмэтавы, з магчымасцю прымянення ў грамадзянскай авіяцыі», а Уральскі завод наогул ніякай інфармацыі на гэты конт не дае.

Затое вядома, што ягоныя новыя карпусы былі ўзведзеныя літаральна напрыканцы мінулага, 2023 года, дзеля вытворчасці ўласных самалётаў на замену легендарным «кукурузнікам» Ан-2 і камбінаваных Ан-24 (абедзве мадэлі выкарыстоўваліся і ў ваенна-транспартным варыянце).

Филин абмеркаваў з навукоўцам і самым вядомым беларускім навукова-тэхнічным блогерам  Сяргеем Бесарабам перспектывы і сутнасць беларуска-расійскага супрацоўніцтва ў авіябудаўніцтве: мы ўбачым распіл грошай і чарговы «пражэкт» кшталту айчыннага электрамабіля, ці гаворка пра нешта большае?

— Калісьці я чытаў меркаванне лётчыка-канструктара: ён раіў усе гучныя заявы і абяцанні наконт расейскай авіяцыі прапускаць міма, бо робяцца яны дзеля вачэй і вушэй аднаго чалавека, — зазначае навуковец. — Датычна цяперашняй навіны, мяркую, гэта таксама робіцца для вушэй аднаго чалавека.

Сяргей Бесараб тлумачыць: калі адкінуць прыгожыя словы не па сутнасці, галоўная частка самалёта — рухавік ВК-800. А з ім звязаная няпростая гісторыя.

Рухавік з гісторыяй

— Гэты шматпакутны рухавік быў распрацаваны ў пачатку 2000-х, — распавядае вучоны, — калі ў Расеі быў узяты накірунак, фактычна, на дэградацыю ўласнай авіяцыі і пераход цалкам на вытворчасць «SukhoiSuperjet». Гэта так званая «адвёртачная» зборка (выраб прадукцыі з цалкам гатовых да зборкі камплектуючых ад вытворцаў — Ф), і тады пытанняў са зборкай шматлікіх замежных вузлоў і камплектуючых не было.

Адпаведна, канструктарскія бюро адчувалі вялізны недахоп фінансавання, у іх папросту не мелі патрэбы. На КБ імя Клімава ў Санкт-Пецярбургу (цяпер рухавікабудаўнічая карпарацыя — Ф), дзе былі даволі таленавітыя канструктары, акурат распрацавалі рухавік ВК-800.

У 2005-х гадах ён быў зроблены ў выглядзе макета, прадстаўлены, як быццам бы нават адбыліся стэндавыя іспыты, яго сертыфікавалі, праўда, як рухавік для верталётаў.

Справа цягнулася вельмі доўга, патрэбы, ізноў жа, не было, і ўсе грошы выцягвалі на расейскія суперджэты, дый карупцыйны складнік таксама меў месца.

Дзесьці ў 2015-2017 з’явілася інфармацыя, што рухавік вырашылі пераарыентаваць з верталётаў на самалёты і БПЛА. А для гэтага трэба было яго мадэрнізаваць, прыстасаваць да самалётаў, наколькі гэта магчыма — хоць, вядома, гучалі заявы, што гэта ледзь не хвіліна работы і неўзабаве  будуць вопытныя ўзоры для выпрабаванняў.

Але ў 2019 годзе высветлілася, што грошы на мадэрнізацыю поўнасцю патрачаныя, а рухавік для выкарыстання ў самалётабудаўніцтве трэба моцна мадыфікаваць. І магчыма, больш чым напалову яго перарабляць, то бок будзе прасцей стварыць цалкам новы.

Яшчэ праз некалькі год, мабыць, нават ужо пасля пачатку вайны і ўвядзення санкцый, я бачыў інфармацыю, што ВК-800 узнялі з небыцця, бо ў нашумелага БПЛА «Альтаір», на які таксама выдаткавалі шмат грошай, быў вельмі дрэнны свой рухавік RED A03, які планавалася вырабляць сумеснай нямецка-расейскай вытворчасцю.

Пралёт на ўзроўні кампетэнцый

— Што мы маем на бягучы час? Абсалютна незразумелы рухавік, па якім адсутнічаюць звесткі аб дастатковай колькасці іспытаў, і невядома, ці перабралі яго агулам і як гэта зрабілі — і Баранавіцкі авіярамонтны завод, што будзе выпускаць на базе гэтага рухавіка самалёты.

Адзначу: у Беларусі ў прынцыпе няма дастаткова кваліфікаваных кадраў, якія маглі б быць датычнымі да распрацоўкі авіярухавікоў, тым болей, для турбавінтавых самалётаў. У нас наогул ніколі не было спецоў такога ўзроўню.

Сяргей Бесараб гаворыць, што мае вельмі вялікія сумневы наконт таго, што авіярамонтны завод справіцца з вытворчасцю:

Авіёніка, радыёлакацыя, электроніка, рухавікі — відаць, будуць саскрабаць з усяго «рускага свету», везці гэта ўсё ў скрынях на Баранавіцкі завод. Але ж добра, калі там пафарбаваць змогуць, не тое, каб сабраць.

Па інсайдарскай інфармацыі, якую я маю, беларускія заводы фарбавалі, перабівалі нейкія клёпкі, замянялі невялікія дэталі — то бок, часцей займаліся такім касметычным рамонтам, нават не адвёртачнай зборкай.

— Пакуль да санкцый яны працавалі з замежнымі летакамі, то калі здаралася штосьці больш-менш сур’ёзнае, яны завісалі і чакалі — адказу ад вытворцы, напрыклад той жа адмысловай фарбы, асабліва калі гаворка ішла пра вельмі дарагі самалёт, кшталту прэзідэнцкага борту. Словам, узровень кампетэнцый там вельмі невысокі.

Іншая справа, калі ім і не трэба збіраць сур’ёзны самалёт. Я, хутчэй, бачу ў гэтым вайсковую зацікаўленасць.

Не выключаю, што інфармацыя пра 19 чалавек, якія будзе вазіць «Асвей», толькі байкі для прыкрыцця, а задача стаіць у вытворчасці цяжкіх вайсковых БПЛА.

Тады гэтае беларуска-расейскае супрацоўніцтва — спроба асвоіць грошы, бо беларускім прадпрыемствам грошы вельмі патрэбныя, і ў цяперашніх варунках для іх «вайна — маці родная».

І калі беларуская Акадэмія навук расквітнела ад расейскіх вайсковых замоў, то і Баранавічы, мабыць, хочуць расквітнець на гэтым таксама.

Пасажырскі самалёт як прыкрыццё?

У пацверджанне сваёй гіпотэзы Сяргей Бесараб прыводзіць красамоўныя словы завода-вытворцы пра надзейнасць. Адным з самых надзейных расейскіх самалётаў лічыўся Ту-204 і мадыфікаваны з яго Ту-214, з пачатку вытворчасці ў 1990-м было выпушчана амаль 90 судоў розных мадыфікацый, а потым лайнер чамусьці знялі з вытворчасці — і плануюць аднавіць сёлета, каб зменшыць уразлівасць авіякампаній з-за санкцый.

— Ведаеце, чаму Ту-214 перасталі выпускаць 10-15 год таму? Бо з яго, як самага надзейнага самалёта, зрабілі прэзідэнцкі борт. Тады ў Расіі прэзідэнтам быў Мядзведзеў. І аднаго разу ён захацеў уключыць святло, а яго так ударыла токам, што амаль страціў прытомнасць — ну і, зразумела, самалёт тут жа знялі з вытворчасці.

І гэта вельмі ілюстратыўная гісторыя пра «надзейнасць» расейскіх самалётаў. Уяўляеце, якім будуць рабіць авіяцыйны мас-маркет, калі для прэзідэнта не могуць зрабіць нармалёва?

А паколькі ў Расеі, трэба прызнаць, усё ж дастаткова разумных людзей, хоць яны і скіроўваюць гэты розум на злачынныя рэчы — думаю, новыя расейска-беларускія самалёты яны будуць арыентаваць менавіта на вайсковыя дроны/БПЛА.

Для беспілотнікаў і дронаў ВПК (у адрозненне ад грамадзянскай авіяцыі) не трэба выконваць вельмі жорсткія патрабаванні па надзейнасці рухавікоў, таксічнасці матэрыялаў, не трэба праводзіць доўгія выпрабаванні па бяспецы — усё гэта нерэлевантна. Затое можна наладзіць вытворчасць хутка.

І яшчэ — там няма такога эмацыйнага эфекту ад аварый. Бо 19 чалавек аднамомантна пахаваць — будзе шмат пытанняў, а дроны —давезлі і добра, не давезлі, збілі — і ладна.

Але калі насамрэч мае здагадкі слушныя, зразумела, чаму гэта ўсяляк утойваецца. Бо вытворчасць дронаў — рэч небяспечная, ВСУ ужо разбурылі некалькі такіх заводаў.

І калі стане вядома, што ў Баранавічах ідзе такая праца, гараджане падумаюць: то бок, нам заўтра можа прыляцець і «плюхнуць»? Рэакцыя людзей зразумелая, грамадскі рэзананс непазбежны. А вось калі распавесці гісторыю пра лёгкі турбавінтавы самалёцік, які будзе вазіць людзей, — то можа і пройдзе незаўважаным тая навіна.

Галоўны «сок» з Беларусі для РФ — гэта тэрыторыя, якая пакуль не пад ударам украінцаў. ВСУ пакуль выконваюць статус-кво і датычна НПЗ, і датычна іншых прадпрыемстваў, якія выконваюць замовы ваенпрама, той жа «Пеленг». У той час як расейская тэрыторыя ўся пад ударам.

І яшчэ не варта забывацца, што ў Баранавічах знаходзіцца мая «ўлюбёная» ракетна-тэхнічная база РТБ 2333, дзе з высокай верагоднасцю могуць быць размешчаны кампаненты для расейскай тактычнай ядзернай зброі — хто ў здаровым розуме ўдарыць ракетай па тым месцы, дзе знаходзіцца ядзерная зброя? Таму гэта нармалёвае прыкрыццё.